Η εξέγερση του Παρισινού Προλεταριάτου & η Ανακήρυξη της Κομμούνας του 1871

Η εξέγερση του Παρισινού Προλεταριάτου & η Ανακήρυξη της Κομμούνας του 1871. Χρονικό της εξέγερσης

«…θα είμαι και εγώ ένας εργάτης. Η σκέψη αυτή με συγκροτεί.

Όταν η τρελή οργή με σπρώχνει στην μάχη του Παρισιού, όπου ακόμα και τώρα που σας γράφω τόσοι εργάτες πεθαίνουν!

Να δουλέψω τώρα, ποτέ, ποτέ, τώρα είμαι σε απεργία. Τώρα ξεφαντώνω όσο μπορώ.

Θέλω να είμαι ποιητής και δουλεύω για να γίνω οραματιστής.

Ξέρω όμως πως θα είμαι πάντα ένας εργάτης της εξέγερσης…^«
13 Μαίου 1871
Αρθούρος Ρεμπώ

Ο όρος Παρισινή Κομμούνα εμφανίστηκε αρχικά αναφερόμενος στην κυβέρνηση του Παρισιού κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Ο όρος ωστόσο έχεις πλέον συνδεθεί αναμφίβολα με την σοσιαλιστικής κατεύθυνσης εξέγερση που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι από τις 18 Μάρτη του 187 1 έως τις 28 Μάη του ίδιου έτους. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, μιας και πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα των τελευταίων δύο αιώνων.

Ο Γάλλο-Πρωσικός πόλεμος του 1870-71

Τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας είναι αξεδιάλεχτα μπλεγμένα με τα γεγονότα του Γαλλο-Πρωσικού πολέμου του 1870-71.

Ο πόλεμος με την Πρωσία ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1870 από τον αυτοκράτορα Louis Napoleon
Bonaparte (Ναπολέων ο 3ος) και ήταν αποτέλεσμα των γαλλικών ανησυχιών
για την διαφαινόμενη ένωση της Γερμανίας σε ένα ενιαίο κράτος. Η γαλλική
διπλωματία ενίσχυε από καιρό τις χωριστικές τάσεις ορισμένων νοτιογερμα νικών κρατιδίων, αλλά ήταν φανερό ότι η ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη των γερμανικών κρατιδίων με επίκεντρο την Πρωσία θα οδηγούσε στην ένωση.

Ο πόλεμος κηρύχθηκε στις 2 Αυγούστου του 1870 και οι στρατιωτικές εξελίξεις
ήταν ταχύτατες. Από τις 4 Αυγούστου τα γαλλικά στρατεύματα έχουν τις πρώτες
συντριπτικές ήττες. Στις 18 Αυγούστου ο κύριος όγκος των γαλλικών
στρατευμάτων πολιορκείται στο Metz, ενώ η στρατιά του Mac-Mahon πολιορκείται στο Sedan από τις 27 Αυγούστου μέχρι και την κατά διαταγή του αυτοκράτορα συνθηκολόγηση της στις 2 Σεπτέμβρη. Οι αιχμάλωτοι
αγγίζουν τον αριθμό των 90.000, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο αυτοκράτορας.

Η είδηση της συνθηκολόγησης φτάνει την ίδια μέρα στο Παρίσι και
προκαλεί αναβρασμό. Γίνεται έκτακτη σύγκληση του νομοθετικού σώματος του
Παρισιού και παίρνει αποφάσεις, μεταξύ των οποίων και οι ακόλουθες:
1) Κατάργηση της μοναρχίας και εγκαθίδρυση της  δημοκρατίας (στης 4 του Σεπτέμβρη)

2) Δημιουργία κυβέρνησης «Εθνικής Άμυνας”

3) Δημιουργία Εθνοφρουράς

Η κυβέρνηση Εθνικής Αμυνας βρίσκεται υπό την καθοδήγηση των αστών δημοκρατών (Gambetta, Ferry, Favre κα), ενώ η Εθνοφρουρά αποτελείται κυρίως από ένοπλους μικροαστούς και εργάτες.

Η πολιορκία

Χωρίς ουσιαστικό εμπόδιο, ο Πρωσικός στρατός φτάνει μπροστά στο Παρίσι στις 19 του Σεπτέμβρη. Αρχίζει η πολιορκία.

Τα χρόνια πριν τον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο, το χάσμα πλούσιων και φτωχών είχε γίνει τεράστιο στην γαλλική πρωτεύουσα. Οι εντεινόμενες με τον καιρό κακουχίες, η έλλειψη τροφής, οι στρατιωτικές αποτυχίες και ένας βομβαρδισμός της πόλης από τα πρωσικά στρατεύματα, οξύνουν τη δυσαρέσκεια των εργατών και των μικροαστών. Η αστική τάξη ζητάει την άνευ όρων ειρήνη και σαμποτάρει την άμυνα ενώ οι εργάτες και οι μικροαστοί τάσσονται υπέρ του «λαϊκού πολέμου μέχρις εσχάτων», όπως λέγεται, και προβάλλουν αιτήματα τόσο υπέρ της δημοκρατικής διακυβέρνησης όσο και σοσιαλιστικά. Η αυτοδιοίκηση του Παρισιού και άλλων γαλλικών πόλεων είναι στην κορυφή των διεκδικήσεων.

Στις 28 του Γενάρη η κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας υπογράφει ανακωχή με τους
Πρώσσους. Πρόκειται για πλήρη συνθηκολόγηση και προβλέπει παράδοση των οχυρών και διάλυση ίου τακτικού στρατού. Ανάμεσα στους όρους της
ανακωχής περιλαμβάνεται και η είσοδος των Πρώσσων στην πόλη του Παρισιού. Η αναγγελία της ανακωχής βρίσκει αντίθετη την Εθνοφρουρά η οποία αρνείται να παραδοθεί. Συγκεντρώνει τα, αγορασμένα με λαϊκό έρανο, κανόνια της στον λόφο της Μονμάρτης και τα τμήματά της εκλέγουν τους δικούς τους διοικητές, οι οποίοι είναι εργάτες και σοσιαλιστές.

Συγκροτείται η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς, η οποία αποτελούμενη τόσο από δημοκράτες όσο και από σοσιαλιστές, αναλαμβάνει τόσο την οργάνωση της στρατιωτικής υπεράσπισης της πόλης όσο και την υπεράσπιση της δημοκρατίας από μία πιθανή παλινόρθωση της μοναρχίας.

Η κατάσταση γίνεται ιδιαίτερα τεταμένη μετά την συντριπτική κυριαρχία των μοναρχικών και μεγαλοαστών στις εκλογές για την Εθνοσυνέλευση της 7ης του Φλεβάρη του 1871. Η Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από τις εκλογές συνήλθε στο Bordeaux και σχημάτισε κυβέρνηση με επικεφαλής τον Adolfe Thiers (Θιέρσος), εξουσιοδοτημένο να αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Πρώσσους για την άμεση υπογραφή συνθήκης ειρήνης.

Στις 26 Φλεβάρη γίνονται γνωστοί οι προκαταρκτικοί όροι της συνθήκης ειρήνης, οι οποίοι επικυρώνονται από την την 1η του Μάρτη. Την ίδια μέρα ο πρωσικός
στρατός εισέρχεται στο Παρίσι και καταλαμβάνει τα βόρεια και ανατολικά φρούρια της πόλης. Η κατάσταση στην πόλη μυρίζει μπαρούτι. Η Εθνοφρουρά είναι εξοργισμένη με την Εθνοσυνέλευση και απορρίπτει την ανακωχή και τη συνθήκη ειρήνης. Όλα είναι έτοιμα για την έκρηξη.

18 Μάρτη

Η ύπαρξη μιας ανυπάκουης παράλληλης εξουσίας στο Παρίσι θορύβησε της κυβέρνηση του Θιέρσου και την εθνοσυνέλευση. Στις 18 του Μάρτη,  δίνετε εντολή στο στρατό να επιτάξει τα κανόνια της Εθνοφρουράς, πράγμα που αναμφίβολα σήμαινε και τη διάλυσή της. Τα κυβερνητικά στρατεύματα εισβάλουν στις εργατικές γειτονιές και περικυκλώνουν την Μονμάρτη, ζητώντας τον αφοπλισμό της Εθνοφρουράς. Η άρνηση υποταγής οδηγεί στην διαταγή για γενική επίθεση.
Οι στρατιώτες, όμως, αρνούνται να χτυπήσουν τον Παρισινό λαό. Αρχίζει η εξέγερση. Στρατιωτικές μονάδες του κυβερνητικού στρατού ενώνονται με τους εργάτες και την Εθνοφρουρά και οι εξεγερμένοι καταλαμβάνουν το Δημαρχείο.

Ο Θιέρσος διατάζει τις πιστές στην κυβέρνηση δυνάμεις να  εγκαταλείψουν την πόλη και μαζί με τους ανώτερους αξιωματούχους εγκαθίσταται στις Βερσαλίες (δυτικά του Παρισιού) που θα αποτελέσουν το κέντρο της αστικής αντίδρασης
καθ’ όλη τη διάρκεια της Κομμούνας. Η εγκαταλειμμένη εξουσία περνάει πλέον στα χέρια της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνοφρουράς.

Στις 26 του Μάρτη, και ενώ εξεγερτικές απόπειρες σε πόλεις εκτός του Παρισιού
αποτυγχάνουν, η Κεντρική Επιτροπή προχωράει σε εκλογές που θα εκλέξουν την Κομμούνα του Παρισιού. Σε αυτήν εκλέχτηκαν 92 άτομα, προερχόμενα απ’ όλο το χώρο που βρίσκεται μεταξύ των μεταρρυθμιστών δημοκρατών και όλων των
τάσεων σοσιαλιστών. Πρόεδρός της εκλέγεται ο φυλακισμένος, για άλλη μια φορά, από της 17 Μάρτη (και καθ’ όλη τη διάρκεια της Κομμούνας) επαναστάτης
Louis Auguste Blanqui. Η Κομμούνα αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της πόλης στις 28 του Μάρτη.

Από τις 28 του Μάρτη μέχρι το τέλος

Από της 28 του Μάρτη, δυο κυβερνήσεις υπάρχουν στη Γαλλία. Η κυβέρνηση των Βερσαλλιών αρνείται κάθε επικοινωνία με την Κομμούνα, η οποία αρνείται την συνθηκολόγηση με τους Πρώσσους οι οποίοι εξακολουθούν να πολιορκούν την
πόλη, τηρώντας στάση αναμονής απέναντι στα τεκταινόμενα. Επανειλημμένες     απόπειρες διαπραγματεύσεων μεταξύ του Παρισιού και των Βερσαλλιών δεν
οδηγούν πουθενά. Οι Βερσαλίες ετοιμάζονται για την επερχόμενη σφαγή, ενώ οι παριζιάνοι προσπαθούν να οργανώσουν τη ζωή τους και την άμυνα της
πόλης με νέους όρους.

Οι πρώτες πολεμικές αψιμαχίες αρχίζουν στις 2 τoυ Απρίλη, όταν κυβερνητικά
στρατεύματα καταλαμβάνουν το οχυρό του Courbevoie. Μια καθυστερημένη
απόπειρα των δυνάμεων της Κομμούνας να βαδίσουν κατά των Βερσαλλιών στις 3 του Απρίλη οδηγεί σε πλήρη αποτυχία. Το συμβούλιο της Κομμούνας προσπαθεί να αναδιοργανώσει τις στρατιωτικές δυνάμεις, έχοντας την υποστήριξη και κοινοτήτων πολιτικών προσφύγων, όπως ο εξαιρετικός πρώην στρατηγός Dabrowski από την Πολωνία. Τα μηνύματα υποστήριξης από το εξωτερικό πολλαπλασιάζονται μέρα με τη μέρα, αλλά η ουσιαστικότερη υποστήριξη που θα μπορούσε να έρθει, από την γαλλική επαρχία, δεν καταφέρνει να μπουσουλίσει.

Οι πληροφορίες για τα γεγονότα φιλτράρονται από την κυβέρνηση του Θιέρσου και όλες οι απόπειρες εξέγερσης σε πόλεις εκτός του Παρισιού καταστέλλονται. Μέσα σε κατάσταση έντονης ανησυχίας και χάρη στην αποδιοργάνωση που έχουν οδηγηθεί οι δυνάμεις της Κομμούνας, ένα τμήμα του συμβουλίου της ανακηρύσσεται σε Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας αποκτώντας την ψευδαίσθηση
υπερεξουσιών. Η Επιτροπή δεν θα καταφέρει τίποτα περισσότερο από την βραχύχρονη θεσμοθέτηση ενός ακόμη πλήρως αποτυχημένου γραφειοκρατικού οργάνου. Την ίδια ώρα, οι κυβερνητικές δυνάμεις αυξάνουν σε αριθμό, μετά και την απελευθέρωση χιλιάδων αιχμαλώτων από τους Πρώσσους που έσπευσαν με αυτόν τον τρόπο να πάρουν τελικά ξεκάθαρη στάση απέναντι στα γεγονότα.

Στις 21 Μαΐου, ο στρατός των Βερσαλλιών με αρχηγό τον, ηττημένο στο Sedan, Mac-Mahon, εισέρχεται από μια πύλη στα δυτικά του Παρισιού. Η καλά προετοιμασμένη επίθεση φέρνει αντιμέτωπους περί τους 130.000 στρατιώτες και βαρύ πυροβολικό με τους περίπου 30.000 άσχημα εξοπλισμένους υπερασπιστές της Κομμούνας.

Η επίθεση προχωράει χωρίς πολλά εμπόδια στις εύπορες δυτικές συνοικίες του Παρισιού, αλλά, παρ’ όλα τα προβλήματα συντονισμού μεταξύ των διαμερισμάτων της πόλης, συναντάει σκληρή αντίσταση όσο προχωράει στα ενδότερα. Οι μάχες για την κατάληψη της πόλης θα κρατήσουν μέχρι και
τις 28 του Μάη, οπότε έπεσε και το τελευταίο οδόφραγμα της Κομμούνας στην οδό Ramponeau στην Belleville. Η «Ματωμένη Εβδομάδα», όπως ονομάστηκε, (21-28 Μάη) θα είναι μόνο η αρχή μιας απίστευτης θηριωδίας από πλευράς της κυβέρνησης της αστικής τάξης

Η λυσσασμένη εκδίκηση της αστικής τάξης

Η πτώση του τελευταίου οδοφράγματος της Κομμούνας ακολουθήθηκε από την ακόλουθη διακήρυξη του Mac-Mahon: «Προς τούς κατοίκους του Παρισιού. Ο Γαλλικός στρατός ήρθε για να σας σώσει. Το Παρίσι απελευθερώθηκε! Στης 4
η ώρα ο στρατός μας κατέλαβε και την τελευταία θέση των στασιαστών. Σήμερα η μάχη τελείωσε. Η τάξη, η δουλειά και η ασφάλεια θα ξαναγεννηθούν.»

Όποιος υποδεικνυόταν ως υποστηρικτής της Κομμούνας ήταν πλέον ένοχος. Δεκάδες Κομμουνάροι εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες στον Τοίχο των Κομμουνάρων στο νεκροταφείο Pere Lachaise ενώ χιλιάδες άλλοι δικάστηκαν
από πρόχειρα στημένα έκτακτα στρατοδικεία και χιλιάδες εξ’ αυτών εκτελέστηκαν. Περίπου 40.000 ακόμη οδηγήθηκαν στις Βερσαλίες για να δικαστούν. Για πολλές μέρες ατέλειωτες σειρές αντρών, γυναικών και
παιδιών κρατήθηκαν υπό στρατιωτική επιτήρηση σε άθλιες φυλακές των
Βερσαλλιών. Από αυτούς περί τους 13.000 δικάστηκαν τελικά και περίπου 10.000
βρέθηκαν ένοχοι. Περίπου 4.000 εξορίστηκαν για να πεθάνουν στη Νέα
Καληδονία ενώ χιλιάδες άλλοι πέθαναν κατά τη διάρκεια της φυλάκισης πριν τη
δίκη.

Ο συνολικός αριθμός των νεκρών της «Ματωμένης Εβδομάδας» και όσων
ακολούθησαν δεν είναι ακριβώς καθορισμένος αλλά υπολογίζεται ότι
προσεγγίζει τις 50.000. Εκατοντάδες ήταν και αυτοί που κατάφεραν να
ξεφύγουν στο εξωτερικό, κυρίως το Βέλγιο, τη Βρετανία, την Ιταλία, την
Ισπανία και τις ΗΠΑ.

Τον επόμενο χρόνο στη Γαλλία πέρασε ένας σκληρός νόμος που περιόριζε την
δυνατότητα της εργατικής οργάνωσης. Το Παρίσι παρέμεινε υπό στρατιωτικό
νόμο για άλλα πέντε χρόνια ενώ όσοι επιβίωσαν μέχρι το 1880 πήραν τελικά
αμνηστία.

Η κοινωνική πολιτική της Κομμούνας

Αν και η ζωή της Κομμούνας ήταν εξαιρετικά μικρή, και παρ’ όλη τη κριτική που
μπορεί να της γίνει για κάποια ζητήματα σχετικά με την γραφειοκρατία, τα μέτρα που πάρθηκαν κατά τη διάρκεια της σύντομης ύπαρξής της είναι αξιοσημείωτα και ενδεικτικά για την κατεύθυνση που θα είχε εάν είχε καταφέρει να επιβιώσει της αστικής επίθεσης.

Η σύνθεση της Κομμούνας περιλάμβανε Προυντονιστές αναρχικούς,
σοσιαλιστές μέλη της Διεθνούς, Μπλανκιστές και πολλούς δημοκράτες.
Παρ’ όλη την πολυμορφία της, οι αποφάσεις που πάρθηκαν ήταν εξαιρετικά
ριζοσπαστικές αν και πολλές από αυτές έμειναν μόνο στα χαρτιά.

Στο τυπικό κομμάτι, η Κομμούνα επανέφερε το Ημερολόγιο της Γαλλικής Επανάστασης και αντικατέστησε την τρίχρωμη σημαία από την κόκκινη. Βασικό μέτρο το οποίο πήρε ήταν ο χωρισμός κράτους και εκκλησίας. Όλη η εκκλησιαστική περιουσία έγινε δημόσια και η εκκλησία έχασε κάθε πρόσβαση
στην σχολική εκπαίδευση. Στις εκκλησίες δόθηκε η δυνατότητα να συνεχίσουν την θρησκευτική τους δραστηριότητα μόνο εφόσον οι χώροι τους άνοιγαν για την πραγματοποίηση ανοιχτών πολιτικών συγκεντρώσεων τα απογεύματα. Τα μέτρα αυτά που καταργήθηκαν αμέσως μετά την καταστολή της Κομμούνας, επανήλθαν στη Γαλλία μόνο μετά το 1905 με τη ψήφιση του νόμου για τον διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους.

Στην εκπαίδευση ξεκίνησε η διαδικασία που θα έκανε την βασική
διαζύγιο για τις γυναίκες και ελεύθερη, μη εκκλησιαστική εκπαίδευση για τα κορίτσια. Σας διεκδικήσεις ιούς επίσης υπήρχε η άρση του διαχωρισμού μεταξύ παντρεμένων και μη γυναικών, των υιοθετημένων και φυσικών παιδιών, η απαγόρευση της πορνείας. Αν και στο συμβούλιο της Κομμούνας δεν υπήρχε γυναικεία παρουσία, η Ένωση Γυναικών δρούσε μέσα σε πολλές κοινοτικές επιτροπές και διοργάνωσε πολλά συνεταιριστικά εργαστήρια. Και είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι παρ’ όλη τη δραστηριότητά της, η Ένωση Γυναικών δεν διεκδίκησε το δικαίωμα εκλογής και ψήφου για τις γυναίκες.

Τα περισσότερα κοινωνικά ζητήματα, πάντως, αναλήφθηκαν από τα κατά τόπους Διαμερίσματα της πόλης. Το Συμβούλια της Κομμούνας, που ήταν άμεσα
ανακλητό από τους Παριζιάνους, ασχολήθηκε με τα κυρίαρχα ζητήματα που
απασχολούσαν το σύνολο της πόλης και ιδίως τον στρατιωτικό τομέα. Τα επιμέρους διαμερίσματα της πόλης με τα δικά τους συμβούλια και επιτροπές φρόντιζαν, σε συνεργασία με την Κομμούνα, για ζητήματα που αφορούσαν από την διατροφή και την υγεία μέχρι την εκπαίδευση και την εργασία.

Τα διατάγματα

29 Μάρτη:

Κατάργηση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας κατ του τακτικού στρατού. Δημιουργία Εθνοφρουράς, αποτελούμενης από «όλους τους ικανούς άντρες».

Καθιέρωση του ασυμβίβαστου της υπηρεσίας στην Κομμούνα και στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Τρίμηνη απαγόρευση των εξώσεων κατ επιστροφή του ενοικίου του Μάρτη. Απαγόρευση πώλησης των ενεχυριασμένων αντικειμένων.

30 Μάρτη:

Αφοπλισμός των «νομιμοφρόνων» Εθνοφρουρών.

2 Απρίλη:

Κατάργηση των τυχερών παιχνιδιών.

3 Απρίλη:

Χωρισμός της εκκλησίας από το κράτος. Κατάργηση του εκκλησιαστικού
προϋπολογισμού. Δημοτικοποίηση των εκκλησιαστικών ακινήτων.

4 Απρίλη:

Επικύρωση της εκλογής του Γερμανού Leo Frankel στην Κομμούνα. Ανακήρυξη της παγκοσμιότητας της.

6 Απρίλη:

Δημόσια καταστροφή της λαιμητόμου. Καθιέρωση των αντιποίνων ενάντια στους αντεπαναστάτες κατ του θεσμού της ομηρείας.

9 Απρίλη:

Απελευθέρωση όσων κρατουμένων κρατούνται χωρίς κατηγορία.

12 Απρίλη:

Κατάργηση των διώξεων για δια μαρτυρημένα γραμμάτια.

15 Απρίλη:

Καθιέρωση της δημοσιότητας των συνεδριάσεων της Κομμούνας.

16 Απρίλη:

Δημιουργία  επιτροπής καταγραφής των εγκαταλελειμμένων από τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων για την αποκατάσταση της λειτουργίας τους από τους εργάτες.

20 Απρίλη:

Απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των εργαζόμενων αρτοποιών.

26 Απρίλη:

Κατάργηση των προνομίων των δημοσίων υπαλλήλων. Καθορισμός της αμοιβής τους. Διορισμός επιτροπής για τη δημιουργία «Ελεύθερων Πανεπιστημίων» Διορισμός επιτροπής για την αναδιοργάνωση των πολιτικών δικαστηρίων.

27 Απρίλη:

Πλήρης κατάργηση της ποινική και αστικής δικαιοδοσίας των επιχειρηματιών στους χώρους δουλειάς. Κατάργηση του δικαιώματος των προστίμων και επιστροφή όσων είχαν εισπραχθεί. Καθιέρωση της ασυλίας των ξένων απέναντι στις κατασχέσεις.

28 Απρίλη:

Κατάργηση της διάκρισης «νόμιμων» και «μη νόμιμων» συζύγων των Εθνοφρουρών στην είσπραξη του οικογενειακού επιδόματος. Καθιέρωση δωρεάν παιδείας, διορισμός επιτροπής για την αναδιοργάνωση της.

Μέτρα για την καταπολέμηση της πορνείας με την ταυτόχρονη προστασία των πορνών.

4 Μάη:

Κατάργηση των πολιτικών κατ επαγγελματικών όρκων.

7 Μάη:

Καταστροφή του Παρεκκλησίου γα τον Εξαγνισμό για την εκτέλεση του Λουδοβίκου του 16ου. Δωρεάν επιστροφή όλων των αντικειμένων αξίας κάτω των 20 φράγκων που είχαν ενεχυριαστεί μετά τις 25 Απρίλη.

Πηγή:  Συμμορία με προλεταριακή Μνήμη

Περισσότερα εδώ: vrahokipos.net

Στις δύο φωτογραφίες που έχει τραβήξει στα μέσα Μαίου του 1871 ο Bruno Braquehais, ο Ρεμπό εμφανίζεται  (τρίτος από αριστερά) με ανάλογη περιβολή και τουφέκι ανά χείρας ανάμεσα σε επαναστάτες Κομμουνάρους, αποδεικνύοντας πια περίτρανα ότι συμμετείχε ενεργά στην παρισινή Κομμούνα.