Σύγχρονα πειράματα εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρισης

Σύγχρονα πειράματα εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρισης

(από το αποτυχημένο παρελθόν στο επιτυχημένο μέλλων;)

Πρόλογος – επιμέλεια: Γιώργος Μεριζιώτης 

Πρόλογος:

 Από το αποτυχημένο παρελθόν στο επιτυχημένο μέλλων;

Με αφορμή τα  μικρά «πειράματα εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρισης» που συντελούνται τον τελευταίο καιρό  στην Ελλάδα, αλλά και την λεγόμενη «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία» που προωθεί η σημερινή αριστερή κυβέρνηση δημοσιεύουμε μια δικιά μας εποικοδομητική  κριτική, και  ένα κείμενο/ μελέτη του Μάρτιν Μπούμπερ για τα Πειράματα εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρισης τον 19ο αιώνα (δες στο τέλος της δημοσίευσης) για να διαπιστώσουμε το πως και γιατί αυτά τα πειράματα ή απέτυχαν και διαλύθηκαν, ή αφομοιώθηκαν από το καπιταλιστικό σύστημα.

Στον ελλαδικό χώρο και στο σήμερα  η  κατάσταση θυμίζει λίγο την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ το 1981, όπου το κόμμα αυτό προωθούσε την λεγόμενη κοινωνικοποίηση των προβληματικών «πτωχευσάντων» ιδιωτικών επιχειρήσεων, πχ χαρτοβιομηχανία Σόφτεξ, ναυπηγία Σκαραμαγκά κλπ. Το ΠΑΣΟΚ προωθούσε την «τριμερή οικονομία» ή τον «τρίτο δρόμο προς τον σοσιαλισμό»  όπως την ονόμαζε, δηλαδή την ιδιωτική, την κρατική και την κοινωνική οικονομία, γιατί ήταν αντίθετο στην εθνικοποίηση- κρατικοποίηση τομέων της οικονομίας, κάτι που προωθούσαν οι εγχώριοι μαρξιστές όλων των τάσεων.

Φυσικά η κοινωνικοποίηση και η ψευδεπίγραφη αυτοδιαχείριση από τους εργαζόμενους των κοινωνικοποιημένων επιχειρήσεων λήγω αργότερα πήγε  περίπατο, άλλα το πως και το γιατί αυτή  η προσπάθεια ναυάγησε δεν είναι στης προθέσεις  αυτού του κείμενου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζεται μια ανάλυση και μελέτη – σε βάθος –  για εκείνη περίοδο.

Με αυτά που  γράφουμε  δεν θέλουμε να απαξιώσουμε τους αγώνες και τους πειραματισμούς που  έγιναν/γίνονται  στο παρελθόν ή σήμερα προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά – ως αναρχικοί και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον πάνω σε αυτά τα ζητήματα –  με την κριτική μας θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή και τον αναγκαίο προβληματισμό για να αντληθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τον αγώνα.

Ι. Αστικές επιδράσεις στο «ανατρεπτικό» – ανταγωνιστικό  κίνημα

 Στην εποχή μας της μινιμαλιστικής νεωτερικότητας τα πάντα φαντάζουν νέα, ο καπιταλισμός πλάθοντας μια ψευδεπίγραφη εικόνα του εαυτού του θέλει και φαντάζει πάντα νέος, αυτό στην εποχή μας το πετυχαίνει μέσα από την ανανέωση της τεχνολογίας/καινοτομίας σε αυτό το πεδίο συμβαίνουν τώρα πια επαναστάσεις… γράφω σχετικά στο «Προοίμιο για μια παγκόσμια ιστορία της ατιμίας “… Ο καπιταλισμός είναι σαν το μυθιστόρημα “Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ” του Όσκαρ Ουάιλντ. Ο καπιταλισμός αποστρέφεται το παρελθόν και φοβάται το μέλλον, θέλει να φαντάζει σαν νέο αιώνιο παιδί – έφηβος που δεν γερνάει και αιωνίως ανανεώνεται, εξ ου και στην καθημερινότητα του ξορκίζει συμπυκνώνει και διαστρεβλώνει τον χρόνο σε ένα διαρκές παρόν σε ένα τώρα, (συμβαίνει τώρα).

Τι συνέβη σαν ιστορική (πόσο μάλλον σαν ταξική) μνήμη και τι θα συμβεί ή θα μπορούσε προοπτικά να συμβεί είναι δευτερεύον για τον καπιταλισμό και στο βαθμό που χειραγωγεί τον κοινωνικό και ατομικό χρόνο μας χειραγωγεί όλους. Ο καπιταλισμός φοβάται τον θάνατο δηλαδή την παρακμή του και την ανατροπή. Ο καπιταλισμός θέλει να φαντάζει σαν νέο παιδί- έφηβος, οι αστοί θέλουν πάντα να κρύβουν το γεγονός ότι ο καπιταλισμός και το κράτος εκτός των άλλων έρχονται  από πολύ παλιά, είναι μια αρχαία σκουριά…” [¹]

Έτσι έχει παρασυρθεί ένα μεγάλο τμήμα του ανατρεπτικού- ανταγωνιστικού  κινήματος – ή αυτού που θέλει να λέγεται έτσι – και έχουν γίνει πολλοί/ες   ανιστόρητοι και αγνώμονες, έχουν τσιμπήσει το παραμύθι του νεοκαπιταλισμού περι νεοτερικοτητας και όταν τους θέτεις θέμα ότι κάποια από αυτά τα ζητήματα που καταπιανόμαστε εμείς στο σήμερα δεν είναι νέα και έχουν απασχολήσει και τις προηγούμενες γενιές επαναστατών σου δίνουν την εξής απάντηση ( χαρακτηριστικός πρόσφατος διαδικτυακός  διάλογος με ένα άτομο αυτής της νοοτροπίας) :

Λες : “…Δε νομίζω το αύριο να είναι κάτι που θα έπρεπε η ιστορία να μας βοηθήσει να το αντιμετωπίσουμε…”

Απαντώ: “… Προφανώς εσύ και πολλοί/ες άλλοι νέο (όχι μόνο ηλικιακά) αντιεξουσιαστές, αναρχικοί, ελευθεριακοί γράφετε στα παλιά των υποδημάτων σας αυτό :

«… Ένα κίνημα που αγνοεί ή αποστρέφεται την κοινωνική και ταξική ιστορία, αλλά και την ιστορικότητα του, δεν κάνει τίποτα άλλο από το να βρίσκεται διαρκώς στο νησί των λωτοφάγων… »   ( Γ. Μ. )

Η ακόμη καλύτερα αυτό:

“ Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη” ( Μίλαν Κούντερα ). Να το επεκτείνω και να πω επίσης ότι: η απώλεια της ταξικής μνήμης είναι – ήταν μια από τις πάγιες επιδιώξεις των επικυρίαρχων και λίγο πολύ τα κατάφεραν.

Τώρα αν η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ή αν κάνει κύκλους ή είναι γραμμική, αν υπάρχει μια διαρκή εξέλιξη στις ανθρώπινες κοινωνίες, άστο φίλε μου, υπάρχει μια μικρή εξέλιξη και μια ανέλιξη, μια οπισθοδρόμηση άλλα εσύ – εσείς που γράφετε στις σόλες των παλιών υποδημάτων σας την ιστορία που να το δείτε;

Λίγα για την χρησιμότητα της ιστορίας για να μην κατηγορηθώ για ιστορικισμό.

Η ιστορία μας χρειάζεται για να μην επαναλαμβάνουμε λάθη παραλήψεις και ανεπάρκειες του παρελθόντος στο σήμερα, χωρίς να θυσιάζουμε ούτε το παρελθόν στο παρόν , ούτε το παρόν στο παρελθόν. Να αντλούμε χρήσιμα συμπεράσματα από την παγκόσμια επαναστατική εμπειρία γιατί οι συμβιβασμοί και οι μισές επαναστάσεις του παρελθόντος έχουν καθορίσει και στοιχειώσει το σήμερα.

ΙΙ. Ερχόμενοι στο σήμερα λέμε :

{…} Kάτω από τις συνθήκες καπιταλιστικής βαρβαρότητας που ζούμε μόνο η δημιουργία κινήματος από τη βάση, δηλαδή από τον κοινωνικό, εργασιακό και δημοτικό χώρο, σε μια κατεύθυνση ρήξης και ανατροπής των θεσμών και των διαδικασιών της κεφαλαιοκρατικής τάξης πραγμάτων, μπορεί να θέσει συνολικά τα ζητήματα υπέρβασης αυτών των συνθηκών.

Μέσα από τις διαδικασίες των γενικών συνελεύσεων και της ανακλητής εκπροσώπησης για την από κοινού λειτουργία της κοινωνικής ζωής, δημιουργώντας και προτείνοντας στην κοινωνία διαδικασίες και όργανα που θα την κάνουν ανοιχτή σε συνθήκες επανατροφοδοτούμενης ελευθερίας, γκρεμίζοντας το συγκεντρωτισμό του κράτους και την αστικοποίηση των πόλεων. Ενάντια στην οικονομία για την οικονομία και την κατανάλωση για την κατανάλωση, μετατρέποντας την εργασία από μισθωτή δουλεία σε δημιουργική δράση και δημιουργώντας εκείνες τις συνθήκες που θα επιτρέπουν την κατανόηση και τη συνεργασία με τη φύση.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση, είναι αναγκαία η δημιουργία ελευθεριακών συλλογικοτήτων δράσης (συμβούλια γειτονιάς, επιτροπές κατοίκων, συνεργατικές δράσεις, αυτόνομα συνδικάτα, πολιτιστικά στέκια, εργασιακά συμβούλια, σύλλογοι νέων και φοιτητών, οικολογικές ομάδες και οργανώσεις, οικοκοινότητες,κτλ), που μπορούν να μετατραπούν σε όργανα αποδόμησης του κρατικού και κομματικού ελέγχου και ρήξης με την υπάρχουσα κατάσταση.

Αυτά τα όργανα αποδόμησης, σε οριζόντια διασύνδεση, συνεργασία και συντονισμό, τόσο για τα ιδιαιτέρα, τα τοπικά, όσο και για τα γενικότερα προβλήματα και ενδιαφέροντα τους, πρέπει να εμπεριέχουν ξέχωρα από το μερικό και το ολικό ζήτημα ανατροπής, μέσα από τη σύνδεση της καθημερινότητας με τα υπαρκτά προβλήματα που δημιουργεί αυτή η κοινωνία της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και της μόλυνσης, σε μια διαδικασία αναπόσπαστη από την υπόθεση της συνολικής ρήξης και ανατροπής της κεφαλαιο-κρατικής κοινωνίας.

Τέλος, αυτές οι αντιθεσμίσεις- αυτοθεσμίσεις δημιουργούν το δικό τους πρότυπο ζωής, τη δική τους «εσωτερική» ζωή με τις δικές τους ανθρώπινες σχέσεις που είναι ενάντια στην αλλοτρίωση και ενάντια στην αποξένωση, όπου ο κάθε αγωνιστής, αλλά και ο καθένας καταπιεσμένος άνθρωπος, θα πρέπει να βρίσκει ζεστασιά, κατανόηση, αγάπη, θαλπωρή και αλληλεγγύη. Αυτές οι αυτοθεσμίσεις, αυτοί οι συλλογικοί οργανισμοί μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν την «αντι- κοινωνία» μας, το πρόπλασμα για την μετάβαση στην νέα κοινωνική ζωή. {…}

{…} Ακόμα και να θέλαμε, είναι αδύνατο να περιγράψουμε, να προδιαγράψουμε ή να προκαθορίσουμε στις λεπτομέρειες τους τη μορφή και το περιεχόμενο της κοινωνικής αναγέννησης που θα φέρει η κοινωνική αυτοδιεύθυνση σε όλα τα επίπεδα. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αφήνουμε τη σκέψη και τη φαντασία να οραματιστεί και να σχεδιάσει.

Με τίποτα δε μπορεί να προκαθοριστεί-εγκλωβιστεί σε νεκρά εγκεφαλικά σχήματα και χιλιαστικές επινοήσεις, ο οργασμός και ο πλούτος της ζωής στην αταξική-ακρατική κοινωνία, σε μια κοινωνία που η ζωή αποκτά νόημα και περιεχόμενο, σε μια κοινωνία που ο άνθρωπος σαν πρόσωπο αποκτά σημασία και νόημα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το ζήτημα της υπέρβασης και μετάβασης σ’ αυτές τις νέες συνθήκες αποκλείει κάθε έννοια νομοτελειακής βεβαιότητας, δεδομένου πως η απελευθέρωση των καταπιεσμένων-εκμεταλλευομένων τις σημερινής εποχής, είναι έργο των ίδιων.

Άλλωστε, και ο σχεδιασμός υπό το πρόσχημα της επιστημονικότητας είναι μια φενάκη , «. Η επίκληση της επιστήμης αντί για την επίκληση του λαού επαναφέρει, σαν ηχώ, εκείνες τις παλιές σελίδες του Μπακούνιν σχετικά με τους κοιμισμένους, τα ευχαριστημένα τέκνα της μπουρζουαζίας, τους διπλωματούχους, που όπως έλεγε, «αφιερώνονται αποκλειστικά στη μελέτη των μεγάλων προβλημάτων της φιλοσοφίας, της κοινωνικής και πολιτικής επιστήμης- και επεξεργάζονται θεωρίες που -τελικά δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να δείχνουν την οριστική ανικανότητα των εργατικών και λαϊκών μαζών».

Δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι οι καταπιεζόμενοι εκμεταλλευόμενοι της σημερινής εποχής , θα ακολουθήσουν τον έναν ή τον άλλο δρόμο. Εκείνο, όμως, που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι, ότι χωρίς πλατιές μαζικές ελευθεριακές, αντιιεραρχικές, αντισυγκενρωτικές οργανώσεις, χωρίς λαϊκά αντιθεσμικά όργανα, χωρίς συνοχή θεωρίας και πράξης δεν μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο αγώνας. Ή που θα είναι αγώνας απελευθερωτικός ή που δε θα είναι! Καθώς δεν μπορεί να υπάρξει ελευθεριακή-αντιιεραρχική κοινωνία χωρίς ελευθεριακούς-αντιεξουσιαστές , και καθώς αυτοί δημιουργούνται μόνο από την ορθολογική συζήτηση και κατανόηση των αγώνων, εκείνοι που ήδη αντιπαρατίθενται στο κράτος και την ταξική κυριαρχία οφείλουν να υποστρίξουν και να βοηθήσουν θετικά και πρακτικά αυτές τις διαδικασίες και τους αγώνες.

Ο αγώνας για μια κοινωνία προς το ανθρωπινότερο, δηλαδή, χωρίς κυριαρχία και εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο, θα είναι διαρκής και πολύμορφος. Δε θα είναι αγώνας μόνο για την καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου, αλλά και αγώνας για την αλλαγή της συνείδησης και του τρόπου σκέψης μας. Αγώνας που δε θα αφορά μόνο την αλλαγή της «κοινωνικής βάσης» (οικονομία, σχέσης παραγωγής), κατά την προσφιλή στους μαρξιστές θεωρία, αλλά και το «εποικοδόμημα» (πολιτισμός, κοινωνικές σχέσης) θέτοντας σε αμφισβήτηση και ανατροπή το πολιτειακό και πολιτισμικό μοντέλο του καπιταλισμού και του κράτους. {…} [²]

ΙΙΙ. Τα διάφορα πειράματα  «αυτοδιαχείρισης» στην ουσία   συνδιαχείρηση που θέλει να προωθήσει η κυβερνώσα αριστερά [³] και οι νησίδες μη εκμεταλλευτικών σχέσεων εντός του καπιταλιστικού κόσμου που προωθεί ένα κομμάτι του “ανατρεπτικού» κινήματος [⁴] δεν αποτελούν προπλάσματα ενός ραγδαία επεκτάσιμου νέου τύπου κοινωνικών σχέσεων, αλλά ετεροτοπίες, των οποίων η ίδια η ύπαρξη και το νόημα εξαρτάται από την συνεχιζόμενη κυριαρχία του καπιταλισμού παντού γύρω τους. Η αναγκαιότητα της κοινωνικής επανάστασης ως πρώτου βήματος για την εγκαθίδρυση ενός κομμουνιστικού αυτοδιευθυνόμενου – ελευθεριακού [⁵] τρόπου παραγωγής αντιστρέφει την χρονική αλληλουχία του προηγούμενου τρόπου παραγωγής, αστικού ή μπολσεβίκικου όπου οι παραγωγικές σχέσεις άλλαξαν πριν αλλάξουν, ή δεν αλλάξανε καθόλου, οι πολιτικές σχέσεις (θεσμοί).

Επανερχόμενος στο θέμα του νέου και παλιού, μια νεαρή συντρόφισσα σε μια συνέλευση έλεγε: “αμάν πια ας πούμε κάτι νέο”, χαριτολογώντας της απάντησα, ότι : “μετά το μεγάλο Big Bang – Μπιγκ Μπανγκ (Μεγάλη Έκρηξη) ουδέν νεώτερο, το σύμπαν έγινε- είναι πεπερασμένο γιατί άρχισε να μετράει ο χρόνος”. [⁶] Αλλά ας αφήσουμε τους αστεϊσμούς και ας δούμε γιατί απέτυχαν ή αφομοιώθηκαν από το σύστημα όλοι αυτοί οι πειραματισμοί της εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρισης αρχίζοντας από τον 19ο αιώνα, τότε που αυτά τα ζητήματα απασχόλησαν ένα  μεγάλο τμήμα της εργατικής τάξης με όρους κινήματος.

Τέλος όσο αφορά την λεγόμενη και «παράλληλη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία” βεβαίως υπάρχει και ο καπιταλισμός των  εναλλακτικών κινημάτων και αν νομίζετε ότι αυτά είναι νέα απλά ανατρέξτε – όπως προείπα – στο λυκόφως του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, για να δείτε τους εκατοντάδες παραγω-καταναλωτικούς συνεταιρισμούς και πως αφομοιώθηκαν από το σύστημα, τελευταία απομεινάρια (που άντεξαν λίγο στην καπιταλιστική επέλαση)  ήταν μερικά από τα κιμπούτς στο Ισραήλ… Η συνέχεια εδώ: Μονοπάτια στην Ουτοπία: Πειράματα εργατικής και κοινωνικής  αυτοδιαχείρισης τον 19ο αιώνα

Σημειώσεις: