Περί πανδημίας(Τρίτο Μέρος):Το κράτος Ιανός
Του Γιώργου Μεριζιώτη
Προλογικό:
Ο σημερινός αυταρχικός φιλελευθερισμός ή νεοφιλελευθερισμός αντιλαμβάνεται το κράτος ως αστυνομία υπέρ της ελεύθερης αγοράς.
«…Ορίστε το πραγματικό πρόσωπο του σύγχρονου ολοκληρωτισμού που λέγεται «φιλελεύθερη δημοκρατία», αλλά που τώρα πρέπει να αποκαλούμε με το αληθινό του όνομα: το ολοκληρωτικό εμπορικό σύστημα. Το ολοκληρωτικό εμπορικό σύστημα πραγματοποίησε αυτό που κανένα άλλος ολοκληρωτισμός δεν κατάφερε πριν από αυτόν: την ενοποίηση του κόσμου κατ’ εικόνα του... Το κυρίαρχο σύστημα ορίζεται, λοιπόν, από τη διεισδυτικότητα της εμπορικής ιδεολογίας.
Απασχολεί παράλληλα όλο το χώρο και τους τομείς της ζωής. Λέει μονάχα: «Παράγετε, πουλήστε, καταναλώστε, συσσωρεύστε!» Έχει μετατρέψει το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων σε εμπορικές σχέσεις και αντιμετωπίζει τον πλανήτη μας ως εμπόρευμα.. Αναγνωρίζει μόνο ένα δικαίωμα: το δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία. Ο μόνος θεός που λατρεύει είναι το χρήμα…». Ζαν Φρανσουά Μπριέντ [1]
Χρειάστηκε η πανδημία και τα – σε πολλές περιπτώσεις – μετρά έκτακτης ανάγκης που περνούν οι κυβερνήσεις για να αντιληφθούν πολλοί/ες αυτό που οι αναρχικοί/ες θεωρούν εδώ και δεκαετίες ως πραγματικότητα, ότι οδεύουμε ή βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο ολοκληρωτισμό.
Όμως αυτός ο νέος ολοκληρωτισμός[2]δεν είναι και πολύ νέος, οι βασικές του πτυχές βρίσκονται στο κοντινό παρελθόν και το κυρίαρχο εργαλείο του το κράτος ως όργανο επιβολής διατηρεί ακόμα τις βασικές «κλασικές» του όψεις/μορφές και φόρμες ως κράτος Ιανός, αλλά ας δούμε συνοπτικά την όψη/μορφή του «καθαρού κράτους» αυτό της καταστολής και της γραφειοκρατίας.
( σημ. Αυτό το κείμενο δεν είναι μια συνεκτική ανάλυση αλλά «συλλογή σημείων» χρήσιμων για μια παραπέρα εμβάθυνση στο θέμα).
Το κράτος Ιανός [*]
I. Το κράτος στην σύγχρονη εποχή έχει την μορφή του ρωμαϊκού μυθολογικού θεού, του διπρόσωπου Ιανού. [3]Το ένα του πρόσωπο – προσωπείο – είναι αυτό που αρέσκεται να δείχνει, δηλαδή το δικαιακό (κράτος δικαίου),[4]και προνοιακό (κράτος πρόνοιας) ενώ παράλληλα ταυτίζει την επικράτεια του με την χώρα, πολιτεία- πατρίδα[5]. Σκοπίμως αποκρύπτει το σκοτεινό και αποτρόπαιο δεύτερο πρόσωπο του, που είναι και ο ουσιαστικότερος λόγος ύπαρξης του, δηλαδή το μονοπώλιο της δομικής θεσμικής βίας,[6]ενώ παράλληλα το κράτος μέσω της πολιτικής του διοίκησης (κυβέρνηση) και της γραφειοκρατίας του είναι η ποιο καθαρή μορφή του πατερναλισμού. Από την μια μεριά ο στοργικός και από την άλλη ο αυταρχικός πατέρας που θέλει πάντα το καλό των παιδιών του διαμέσου της παλιάς κλασικής συνταγής, του μαστιγίου και του καρότου.
Το κράτος , δεν είναι χώρα – πατρίδα , είναι η μεταφυσική μυστικιστική και νομική φαντασίωση της πατρίδας. Είναι ένα τέχνασμα κατασκευασμένο για να ευνοεί και να διαιωνίζει την ταξική κοινωνία την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, όπως ο φιλελεύθερος ατομικισμός είναι ένα τέχνασμα για την ελευθερία των αφεντικών, αλλά ας δούμε συνοπτικά τις πτυχές αυτής της δεύτερης μορφής του κράτους.
Το κράτος και η γραφειοκρατία του είναι ένα ιστορικό αλλά παράλληλα και απάνθρωπο δημιούργημα των αρχουσών ελίτ που διέπεται από αρχές αποφασισμένες:
α) Να διατηρούν διά της βίας άδικες μορφές ιδιοκτησίας, που οδηγούν στην φτώχεια και στα κακά που αυτή προκαλεί (σωματικά, πνευματικά, ηθικά και κοινωνικά), στην παθολογική πλεονεξία, τον φόβο και την εμπορευματοποίηση όλων των αξιών.
β) Να γεννούν ενοχή, απογοήτευση, σύγχυση, άγχος και εχθρότητα, μέσω πληθώρας αυθαίρετων νόμων και διατάξεων.
γ) Να συμβάλλουν στην ενστάλαξη μιας ψευδούς αντίληψης των αξιών, δίδοντας έμφαση σε άσχετα ή βλαβερά “ηθικά καθήκοντα”, όπως η υπακοή στις απαιτήσεις της πολιτικής, θρησκευτικής ή όποιας άλλης εξουσίας, όσο ανούσιες ή ανήθικες κι αν είναι οι απαιτήσεις αυτές.
δ) Να προσφέρουν ένα αποθαρρυντικό παράδειγμα απερίγραπτης βαρβαρότητας και αδιαφορίας απέναντι στον πόνο, μέσω της στρατιωτικής του δράσης, της οικονομικής του πολιτικής και της αντιμετώπισης αυτών που δεν συμμορφώνονται.
ε) Να υπονομεύουν την κοινότητα και την προσωπική ευθύνη, καθιερώνοντας τον έλεγχό του σε όλους τους τομείς της ζωής.
ζ) Η γραφειοκρατία: είναι μια μορφή οργάνωσης κατά την οποία οι αποφάσεις παίρνονται στην κορυφή, τις οποίες πρέπει να υπακούουν οι από κάτω και μεταφέρονται διαμέσου μιας σειράς διαταγών όπως σε ένα στρατό. Μια γραφειοκρατία δεν είναι μια αληθινή κοινότητα, η οποία προϋποθέτει ένα σύνδεσμο ίσων ανθρώπων που παίρνουν τις αποφάσεις από κοινού και τις μεταφέρουν έξω από το σύνδεσμο επίσης από κοινού.
II. Σκεπτόμενος πόσο φρέσκια είναι, αφού δυστυχώς διατηρεί μετά από εκατό πενήντα χρόνια την επικαιρότητα της, η διατύπωση του Μπακούνιν για το σκοτεινό και αποτρόπαιο δεύτερο πρόσωπο του κράτους, – κάτι που συνεχίζουν οι αριστεροί να κάνουν πως δεν βλέπουν, – παραθέτω ένα μικρο απόσπασμα.
{…} Το κράτος είναι η οργανωμένη εξουσία, κυριαρχία και δύναμη που οι ιδιοκτητικές τάξεις ασκούν στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες… η πλέον οφθαλμοφανής, κυνική ολοκληρωτική και εγκληματική άρνηση της ανθρωπιάς και της κοινωνίας . Καταστρέφει την καθολική αλληλεγγύη μεταξύ όλων των ανθρώπων της γης και οδηγεί μερικούς από αυτούς σε συνεργασία με μοναδικό στόχο να καταστρέψουν, να κατακτήσουν και να υποδουλώσουν όλους τους άλλους… Αυτή η οφθαλμοφανής άρνηση της ανθρωπιάς, που συνιστά την ίδια την ουσία του κράτους, αποτελεί από την σκοπιά του κράτους το υπέρτατο καθήκον και την μεγαλύτερη αρετή του.
Έτσι, το να προσβάλλει, να καταπιέζει, να απογυμνώνει, να λεηλατεί, να δολοφονεί ή να υποδουλώνει κάποιος τον συνάνθρωπό του, θεωρείται συνήθως έγκλημα. Από την άλλη μεριά, από την σκοπιά των εθνικιστών και του πατριωτισμού, όταν τα ίδια πράγματα γίνονται στην δημόσια ζωή για την μεγαλύτερη δόξα του κράτους και την διατήρηση και επέκταση της εξουσίας του, μετατρέπονται όλα σε καθήκον και αρετή.
Αυτό εξηγεί το γιατί όλη η ιστορία των αρχαίων και των σύγχρονων κρατών δεν είναι παρά μια σειρά ειδεχθών εγκλημάτων, διότι οι βασιλιάδες και οι υπουργοί του παρελθόντος και του παρόντος, όλων των εποχών και όλων των χωρών -πολιτικοί, διπλωμάτες, γραφειοκράτες και πολεμιστές- αν κριθούν από την άποψη της απλής ηθικής και της ανθρώπινης δικαιοσύνης, αξίζουν εκατό, χίλιες φορές την ποινή των καταναγκαστικών έργων ή της κρεμάλας.
Δεν υπάρχει φρικαλεότητα, ωμότητα, ανοσιούργημα, ψευδορκία, απάτη, ανήθικη συναλλαγή, κυνική ληστεία, θρασύτατη λεηλασία ή βρομερή προδοσία, που να μην έχει διαπραχθεί ή να μην διαπράττεται καθημερινά από τους εκπροσώπους των κρατών, χωρίς κανένα άλλο πρόσχημα εκτός από εκείνη την τόσο «ελαστική», τόσο βολική κι όμως τόσο φοβερή φράση: «για κρατικούς λόγους.{…} Μιχαήλ Μπακούνιν “θεός και κράτος”.
III. «… Ο Μπακούνιν παίρνει στα σοβαρά τον Μαρξ όταν λέει ότι το κράτος είναι πάντα σύγχρονο με τις ταξικές διαιρέσεις και την κυριαρχία. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Για να το θέσουμε ωμά, για τον Μαρξ, η κυρίαρχη τάξη κυριαρχεί γενικά μέσω του κράτους, ενώ για τον Μπακούνιν, το κράτος γενικά άρχει μέσω της κυρίαρχης τάξης. Με άλλα λόγια, οι αστικές σχέσεις είναι στην πραγματικότητα μια αντανάκλαση του κράτους, αντί το κράτος να είναι μια αντανάκλαση των αστικών σχέσεων.
Σε αντίθεση με τον μαρξισμό, η έμφαση στην αναρχική θεωρία είναι σχετικά με το ίδιο το κράτος – ένας όρος που περιλαμβάνει την οικονομική εκμετάλλευση – και όχι στις οικονομικές σχέσεις ειδικά. Ο αναρχισμός φαίνεται να έχει μια πολύ ευρύτερη έννοια του κράτους από το μαρξισμό. Η άρχουσα τάξη, υποστηρίζει ο Μπακούνιν, είναι το πραγματικά αντιπροσωπευτικό υλικό του κράτους. Με αυτή την έννοια, οι κυρίαρχες τάξεις είναι ουσιαστικότερης σημασίας για το κράτος, από ότι το κράτος είναι ουσιαστικό για τις άρχουσες τάξεις. Η αστική τάξη είναι μόνο μία από τις συγκεκριμένες μορφές άρθρωσης του κράτους (Μπακούνιν 1984: 208).
Όταν η αστική τάξη καταστραφεί το κράτος θα δημιουργήσει μια άλλη τάξη στη θέση της, μέσω της οποίας μπορεί να διαιωνίσει την εξουσία του – ακόμα και σε μια δήθεν αταξική κοινωνία. Στον απόηχο μιας μαρξιστικής επανάστασης, μια νέα γραφειοκρατική τάξη θα έρθει να κυριαρχήσει και να εκμεταλλευτεί τους εργαζόμενους με τον ίδιο σχεδόν τρόπο όπως έκανε η αστική τάξη. Πίσω από κάθε άρχουσα τάξη της κάθε εποχής προβάλλεται το κράτος – μια αφηρημένη μηχανή με τη δική της λογική κυριαρχίας.
Όπως δείχνει ο Μπακούνιν, το κράτος πραγματοποιεί τον εαυτό του πλήρως ως μια μηχανή, όταν η Μαρξιστική επανάσταση εγκαθιστά τη γραφειοκρατική τάξη στο πηδάλιο του: «όταν όλες οι τάξεις έχουν εξαντληθεί οι ίδιες, η τάξη της γραφειοκρατίας εισέρχεται στη σκηνή και μετά το κράτος κατέρχεται, ή ανέρχεται, αν θέλετε, στη θέση μιας μηχανής «(1984: 208). Είναι ακριβώς αυτός ο παρόμοιος με μηχανή χαρακτήρας του κράτους – αυτή η δομική επιτακτική ανάγκη της αυτο-διαιώνισης – που είναι επικίνδυνος, και τον οποίο η μαρξιστική θεωρία, λόγω του οικονομικού και του ταξικού αναγωγισμού, δεν θα μπορούσε να λογαριάσει.
Είναι για το λόγο αυτό, που οι αναρχικοί υποστήριξαν, ότι η επανάσταση δεν πρέπει να στοχεύει στην κατάληψη του ελέγχου της κρατικής εξουσίας, έστω και προσωρινά, αλλά στην καταστροφή και την αντικατάστασή της με αποκεντρωμένες, μη ιεραρχικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Είναι επίσης, για τους λόγους που αναφέρθηκαν πριν που οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι δεν μπορούν να εμπιστευθούν πως το κράτος απλά θα “μαραθεί”. Για τους αναρχικούς, είναι εξαιρετικά αφελές, ακόμη και ουτοπικό, να πιστεύεται ότι η περιχαρακωμένη πολιτική εξουσία – και η ανάλυση του Μπακούνιν έχει δείξει ότι το κράτος των εργαζομένων είναι ακριβώς αυτό – θα αυτοκαταστραφεί απλά μόνο και μόνο επειδή παλιές ταξικές διαιρέσεις έχουν εξαφανιστεί και οι σχέσεις παραγωγής έχουν αλλάξει…»
IV. Το κράτος είναι μια συγκεντρωτική κοινωνική μηχανή που κατασκευάστηκε για να παρακινεί και να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση προς τα συμφέροντα και τις υπαγορεύσεις της πολιτικής – οικονομικής ολιγαρχίας. Το κράτος και εν προκειμένω οι εκτελεστικές του εξουσίες, σώματα ασφαλείας, στρατός, κλπ σε καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας δεν αυτενεργούν, άμα συμβεί αυτό μιλάμε για στάση ή πραξικόπημα.
Οι εκτελεστικές εξουσίες (εδώ πρέπει να προσέχουν μερικοί στην ανάλυσή τους), υπόκειται στον έλεγχο και τις εντολές της διευθυντικής – διοικητικής εξουσίας, δηλαδή της κυβέρνησης. Το οξύμωρο εδώ είναι ότι από την μια το κράτος καθεαυτό, με τη στενή πραγματιστική έννοια ως μεγαμηχανή ποτέ δεν αυτενεργεί. Ενεργοποιείται από εκείνους που έχουν καταστεί αρμόδιοι να καθορίσουν την πολιτική του, ενώ από την άλλη το κράτος δεν επιδέχεται εντολές -μόνο δίνει.
Η εξουσία – κυριαρχία του κράτους είναι μόνιμη εξουσία ( το κράτος έχει συνέχεια μας λένε οι πολιτικές ελίτ) και ασκείται από ορισμένους ανεπηρέαστους θεσμούς που δεν υπόκεινται στην ασταθή επιρροή της ψήφου : θα πρέπει να εξετάσουμε αυτούς ακριβώς τους οργανισμούς για να αντιληφθούμε που εδράζει η πραγματική κυριαρχία. Οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, ο κρατικός μηχανισμός όμως εξακολουθεί να λειτουργεί.
Το κράτος αποτελείται πρώτα και κύρια απ΄ αυτούς τους μόνιμους, ανεπηρέαστους θεσμούς από τις εναλλαγές των κυβερνήσεων : το στρατό (μόνιμοι αξιωματικοί, ειδικές στρατιωτικές μονάδες, επίλεκτα κατασταλτικά σώματα), την αστυνομία, τα υπουργεία με την διευθυντική γραφειοκρατεία, τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.), το δικαστικό σώμα κτλ. – δηλαδή αποτελείται απ΄ τους αποκαλούμενους ‘’εκτελεστικούς’’ θεσμούς που δε δεσμεύονται από τα εκλογικά αποτελέσματα αλλά δέχονται κυβερνητική επιρροή, όμως στην ουσία καμιά επιρροή από το κοινοβούλιο.
Η εκτελεστική εξουσία ενισχύεται συνεχώς. Κάθε ένας από αυτούς τους θεσμούς αναπαράγει στη δομή του την ιεραρχική πυραμίδα του κράτους : απ΄ την κορυφή αυτών των ιεραρχιών (καθώς και από τις διευθύνσεις μεγάλων δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων και σε βαθμό που ποικίλει επίσης, απ΄ την ηγεσία των κομμάτων και των συνδικαλιστικών οργανώσεων), γίνονται εκείνες οι επιλογές – θέσεων και προσώπων – τις οποίες παρουσιάζει το κοινοβούλιο στη σκηνή των πολιτικών θεσμών.
V. Η «ορθολογικοποίηση» του σύγχρονου αστικού πολιτισμού σε αυτό το πλαίσιο, έχει την έννοια της συγκέντρωσης της εξουσίας και της κυριαρχίας των ολίγων και ταυτοχρόνως, της αυξημένης υπακοής και συμμόρφωσης των πολλών. Τα μέσα εξασφάλισης υπακοής και συμμόρφωσης ορθολογικοποιήθηκαν και επεκτάθηκαν μέσω των πλοκαμιών της κρατικής κοινωνικής μηχανής. Ωστόσο, σ’ αυτήν την διαδικασία ορθολογικοποίησης, η ολιγαρχία προσπάθησε να νομιμοποιήσει την εξουσία της, αξιώνοντας πειστικότερη δικαιολογία για το δικαίωμά της να κυβερνά.
“… Όλες οι ιδεολογίες διεύθυνσης[7] και ελέγχου έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη προσπάθεια να κάνουν ευχάριστη την πραγματικότητα της εξουσίας-υπακοής. Έτσι, οι ιδεολογίες ερμηνεύουν την πραγματικότητα της εξουσίας-υπακοής με σκοπό να εξουδετερώνουν ή να εξαφανίζουν την σύγκρουση μεταξύ των λίγων και των πολλών, χάριν μιας αποτελεσματικότερης άσκησης της εξουσίας. Για να γίνει αυτό, υποστηρίζει ο Μπέντιξ, η άσκηση εξουσίας ή απορρίπτεται εντελώς με το επιχείρημα ότι οι λίγοι απλώς διατάζουν αυτά που οι πολλοί επιθυμούν, ή δικαιολογείται με τον ισχυρισμό ότι οι λίγοι διαθέτουν τα φυσικά προσόντα ανωτερότητας τα οποία τους καθιστούν ικανούς να πραγματώνουν τα συμφέροντα των πολλών. Αυτές οι φαινομενικά εναλλακτικές διευθυντικές ιδεολογίες εμφανιστήκαν τόσο στο πρώην ανατολικό μπλοκ, – Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, Κινέζικη Λαϊκή Δημοκρατία κλπ, όσο και στο δυτικό μπλοκ – Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ευρώπη, Ιαπωνία κλπ…” Λ. Τιφατ – Ντ. Σάλιβαν
VI. Στην σύγχρονη εποχή, στο τέλος του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου, παρόλο που κατέρρευσαν και διαλύθηκαν αυτοκρατορίες στην Ευρώπη και έγιναν αρκετές επαναστατικές προσπάθειες άλλες πετυχημένες και άλλες αποτυχημένες , άλλα και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο επικράτησαν δυο εκδοχές πολιτειακών συστημάτων διαχείρισης του κράτους και του καπιταλισμού. Αυτή της ρεπουμπλικάνικης- δημοκρατικής διαχείρισης «δυτικό μπλοκ» της μερικώς ελεγχόμενης ή ελεύθερης οικονομίας, με διάφορες πολιτικές παραλλαγές, φιλελευθερισμός, σοσιαλδημοκρατία, νεοφιλελευθερισμός- μονεταρισμός και στις μέρες μας αυταρχικός φιλελευθερισμός ή νεοφιλελεύθερος ολοκληρωτισμός.[8]
Επίσης με ολοκληρωτικές εκδοχές φασισμός ναζισμός, βοναπαρτισμός (πεφωτισμένη στρατοκρατία), κλπ. Και αυτή του «ανατολικού μπλοκ» με την εξουσιαστική, αυταρχική μπολσεβίκικη εκδοχή του σοσιαλισμού της κεντρικά σχεδιασμένης και ελεγχόμενης οικονομίας και της επακόλουθης κατάληξή της, αυτή της σταλινικής απολυταρχικής ολοκληρωτικής διαχείρισης με τις παραλλαγές του Κινέζικου, Γιουγκοσλάβικου, Ρουμάνικου, Κορεάτικου μοντέλου κλπ.
Ολιγαρχικές, γραφειοκρατικές και ελιτίστικες και οι δυο και ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους, στο ίδιο μοτίβο κατέληξαν και η πλειοψηφία των αντί αποικιακών, εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων όταν έγιναν εξουσία. Συνοψίζοντας τα δυο συστήματα που έχουν εμφανιστεί μεταπολεμικά είναι το δυτικό φιλελεύθερο ολιγαρχικό (δημοκρατία) και το ανατολικό ολοκληρωτικό ολιγαρχικό (τύπου σοβιετίας).
Επίλογος
«… Από την εποχή που εμφανίστηκε η πατριαρχία, η ιεραρχία, η ταξική και πολιτική κυριαρχία στην ανθρωπότητα και μέχρι σήμερα, όλα τα συστήματα είναι συστήματα διαχείρισης των ανθρώπων, των από κάτω, από τις εκάστοτε κυρίαρχες ελιτ, στο όνομα της τάξης που εκπροσωπούν. Θα έρθει ο καιρός που θα περάσουμε από τα συστήματα διαχείρισης των ανθρώπων στα συστήματα διαχείρισης των πραγμάτων… και από το “βασίλειο” της αναγκαιότητας στο “βασίλειο” της ελευθερίας …” Κάτω η κυριαρχία…» Γ. Μεριζιώτης
Πειραιάς 17/12/2021
Σημειώσεις – παραπομπές:
[1] Σε σύγχρονη δουλεία (ντοκιμαντέρ)
[2] Δείτε σχετικά: Τι είναι ολοκληρωτισμός
[*](Απόσπασμα από το πολιτικό δοκίμιο «Προοίμιο για μια παγκόσμια ιστορία της ατιμίας»
[i3] Ιανός (λατινικά: Ianus)
[4] «… Η δικαστική εξουσία στην ουσία είναι συμπλήρωμα και όχι ιδιοσύσταση της αστικής κυριαρχίας. Η δικαστική εξουσία είναι η θεραπαινίδα της κυβερνητικής – εκτελεστικής εξουσίας, η περίφημη διάκριση των εξουσιών και η ισότητα έναντι του νόμου , είναι μια συμπαιγνία παραπλάνησης των αστών και μια φαντασίωση του Μοντεσκιέ, που ποτέ δεν ίσχυε – ισχύει απόλυτα στο αστικό καπιταλιστικό δικαιακό – πολιτειακό καθεστώς. Καθεστώς που δεν είναι τυχαίο το γεγονός, πως η καρδιά του (ιδιαιτέρα του δυτικού), ανευρίσκεται στο ρωμαϊκό δίκαιο.
Αντίθετα από την ισότητα απέναντι στο νόμο ή απέναντι στο θεό που επικαλούνται τα φιλελεύθερα, σοσιαλιστικά και θεοκρατικά καθεστώτα, η αναρχία αντιπαραθέτει πρώτα και κύρια την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κοινωνία δικαίου σε συνθήκες οικονομικής-κοινωνικής ανισότητας, γιατί τότε το δίκαιο και οι νόμοι που παράγονται από αυτό το δίκαιο, ορίζονται από τα συμφέροντα της κυρίαρχης άρχουσας τάξης και της εκάστοτε πολιτικής ελίτ που την εκπροσωπεί.
Είναι το δίκαιο και οι νόμοι των ισχυρών-κυρίαρχων που μέσω του καθαρού κράτους, δηλαδή της νομιμοποιημένης δομικής βίας με ένα κεντρικά ελεγχόμενο μονοπώλιο της βίας που ασκείται από τις δυνάμεις ασφαλείας των καθεστώτων και της ιδεολογικής τρομοκράτησης που ασκείται μέσω της στρατηγικής του φόβου, το επιβάλουν στις κυριαρχούμενες τάξεις. Σε συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής ανισότητας, το δίκαιο το φτιάχνουν οι ισχυροί για να το επωμίζονται οι ανίσχυροι….» (Σύνοψη του κοινωνικού αναρχισμού). Άλλωστε από την αρχαία εποχή ο ίδιος ο νομοθέτης μιλούσε για την ταξικότητα του νόμου. Ο Αθηναίος νομοθέτης Σόλωνας περίπου πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια έλεγε: «Ο νόμος είναι σαν τον ιστό της αράχνης, τα μικρά έντομα πιάνονται, ενώ τα μεγάλα τον σχίζουν και περνάνε».
{…} Το κράτος, μαζί με την ενίοτε συμβολική ενοχοποίηση κάποιων ατόμων από τους κόλπους των μελών της κυρίαρχης τάξης, επιδιώκει την δήθεν εναντίωση προς την κυρίαρχη τάξη μέσω γραφειοκρατικών ρυθμίσεων, δηλαδή μέσω νέων νόμων χωρίς στην ουσία ποινικές κυρώσεις. Η αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, η νομοθεσία κατά της μόλυνσης, η βιομηχανική νομοθεσία, οι νομοθεσίες για την πάταξη τις φοροδιαφυγής- εισφοροδιαφυγής και της διαφθοράς οι νομοθεσίες για την πάταξη του βρόμικου χρήματος, η νομοθεσία που αφορά την ασφάλεια των προϊόντων, όπως και οι νόμοι που προστατεύουν τους καταναλωτές, είναι παραδείγματα στα οποία το χάσμα μεταξύ του νόμου και της επιβολής του, είναι αβυσσαλέο.
Η επιλεκτική επιβολή προασπίζει τις αξιώσεις για μια επιλεκτική νομοθεσία η οποία, με την σειρά της, προκαλεί μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της αδικίας εκ μέρους του κοινού. Αν η επιβολή είναι ανεπαρκής, το κράτος μπορεί να επιχειρηματολογήσει υπέρ περισσότερων κρατικών φορέων επιβολής, που διευρύνουν το κράτος και αυξάνουν την ικανότητα προάσπισής τους.
Αυτό το μοντέλο αυτοδημιουργίας αντιστοιχεί στην πίστη ότι οι ανισότητες και οι αδικίες μπορούν να λυθούν ή να διορθωθούν από την νομοθεσία, από εξεταστικές επιτροπές που οδηγούν σε νέα νομοθεσία, ή από νεοδημιούργητες κρατικές γραφειοκρατίες. Κατά ειρωνικό τρόπο, η μη εγκυρότητα αυτού του μοντέλου οδηγεί το δόγμα/θεσμό, δηλ. το εθνικό κράτος ή τον εθνικισμό, σε σύγκρουση με το δόγμα/θεσμό, δηλ. τον καπιταλισμό ή την ατομική ιδιοκτησία. Η ανάπτυξη των διεθνών εταιρειών (πολυεθνικών) μέσο της παγκοσμιοποίησης διακυβεύει τα εθνικά συμφέροντα κάθε κράτους. Ως εκ τούτου, νέα θεσμικά πρότυπα και δόγματα πρέπει να προκύψουν από αυτήν την σύγκρουση. Αυτό γίνεται φανερό από τις ανισότητες στην κατανομή των τροφίμων των εισοδημάτων και της ενέργειας μεταξύ των λαών της γης.
Το πρόβλημα για τις εξουσίες ή τους εξουσιαστές είναι να αποφεύγουν την συμμόρφωση, έτσι ώστε να μπορούν δημιουργικά να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες αντιμετώπισης των αλλαγμένων ενδο- και διακρατικών συνθηκών. Πρωτοβουλίες πρέπει να αναλαμβάνονται συνεχώς για να επινοούνται νέα στρατηγήματα που ωθούν σε συμμόρφωση τους διευθυνόμενους πληθυσμούς και άλλες ανταγωνιστικές εξουσίες εθνικών κρατών.Η σύγκρουση μεταξύ εθνικού κράτους και κεφαλαίου θέτει το ερώτημα αν ενδείκνυται η εθνική, η ιδιωτική ή η ανθρώπινη «ιδιοκτησία» των φυσικών πόρων (πετρέλαιο, κλίμα κλπ). Θέτει το ερώτημα αν είναι απαραίτητος για την συνέχιση της ύπαρξης της ζωής ο εθνικός, ο ιδιωτικός ή ο ανθρώπινος κατανεμητικός έλεγχος. Θέτει υπό αμφισβήτηση και ρίχνει το γάντι στον «εθνικισμό» και την «ατομική ιδιοκτησία» ως δόγματα/θεσμούς.
Θα συνεχίσει η ασυλία από κρατικές ποινικές κυρώσεις να προστατεύει τους καπιταλιστές των διεθνών ή ακόμη και των εθνικών εταιρειών; Θα συνεχίσει το κράτος, μέσω του μιλιταρισμού του, να προστατεύει την ιδιωτική απομύζηση, την εκμετάλλευση και τις αγορές στις διεθνείς ή στις εθνικές αποικίες; Μπορούν αυτοί, οι οποίοι μέσω της μονοπώλησης ελέγχουν την οικονομική εξουσία και την εξουσία καταναγκασμού, να συνεχίσουν να έχουν ασυλία από ποινικές κυρώσεις;
Προς το παρόν, το κράτος απαλλάσσει τον εαυτό του από την ευθύνη για τα κοινωνικά κακά που το ίδιο προκαλεί. Επειδή το κράτος είναι αυτό που ορίζει το έγκλημα, αυτό που επιβάλλει τις ποινικές κυρώσεις και αυτό που διαχειρίζεται τα κοινά, τα κακά που προκαλεί είναι πέρα από κάθε ενοχοποίηση. Δεν ευθύνεται για τα εγκλήματα που διαπράττονται από τα άτομα. Η αντεκδίκησή του, οι ποινικές κυρώσεις, επιβάλλονται σ’ αυτούς που υπόκεινται σε ενοχοποίηση χωρίς να απολαμβάνουν ατιμωρησίας. Η συμπεριφορά των υπηκόων του, των εχθρών του, ντόπιων και ξένων, μπορεί να χαρακτηριστεί ως έγκλημα. Εν συνεχεία, το κράτος που εφευρίσκει το έγκλημα, εξαιρεί τον εαυτό του. Οι δικές του πράξεις είναι δικαιολογημένες, μη υποκείμενες σε ποινική κύρωση. Τα κακά που αυτό προκαλεί χαρακτηρίζονται ως αποδεκτά, ως «μη κακά».
Όπως ποικίλλει η μορφή του κράτους, ποικίλλει και η έννοια του ποινικού νόμου, του εγκλήματος και της ποινικής κύρωσης. Οι καπιταλιστικές, φασιστικές και κομματικές δικτατορίες και τα κράτη-πρόνοιας επεκτείνουν, περιορίζουν, δημιουργούν και προωθούν το δικό τους ιδιαίτερο είδος εγκλήματος και ποινικής κύρωσης, ό,τι ταιριάζει δηλαδή, στις περί παραγωγής μυθολογίες τους. Ανεξαρτήτως μορφής, το κράτος επιδιώκει να μονοπωλεί την συνείδηση και την κοινωνική ζωή προς το συμφέρον την ολιγαρχίας, καθώς επίσης και να διατηρεί την ηγεμονία, την ιεραρχία και την εξουσία. Γι’ αυτό ποινικοποιεί ιδέες, θεσμούς, κοινωνικές δραστηριότητες και αυτούς που τις αναπτύσσουν, όταν αυτοί αποτελούν οργανωμένη απειλή αποκαλύψεων ή αντεκδίκησης ενάντια στο κράτος.
Οι ιδέες περί ατόμου και περί συλλογικής ευθύνης χειραγωγούνται ώστε να αντιστοιχούν στην ιδιαίτερη ιδεολογική κρατική μορφή τους και να βοηθούν στην διατήρησή της (π.χ. καπιταλιστικής, φασιστικής, κομμουνιστικής ή κομματικής δικτατορίας). Οι ιδέες της εξουσίας και της ιεραρχίας προστατεύονται επιμελώς ως βασικές για την ιδέα του κράτους. Η διαφοροποίηση εγκλήματος και «τιμωρίας» κατασκευάζεται και μυθοποιείται, έτσι ώστε να συγκαλύπτει τα συμφέροντα, την εξουσία και την κυριαρχία των λίγων . {…} (Λ. Τιφατ – Ντ. Σάλιβαν “Ο Αγώνας για να είναι κανείς Άνθρωπος, Έγκλημα, εγκληματολογία και αναρχισμός”.
[5] Σε άλλο κείμενο γράφω: «… Όμως – μιλώντας συμβολικά- πρέπει να δούμε ότι υπάρχουν δυο ανθρωπότητες, και η Ευρώπη είναι δυο Ευρώπες, και ότι το κάθε κράτος είναι στην ουσία «χωρισμένο» σε δυο χώρες (πατρίδες).
Η πρώτη χώρα είναι: Του μισανθρωπισμού, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, της κοινωνικής ανισότητας, του εθνικισμού, του ατομικισμού, του ανταγωνισμού, του “παν μέτρο χρήμα”, της εκμετάλλευσης, του αποκλεισμού, της μισαλλοδοξίας, του σκοταδισμού, του φασισμού, του νεοφιλελεύθερου ολοκληρωτισμού κλπ.
Η δεύτερη χώρα είναι: Του ουμανισμού, του αντιρατσισμού, της φιλοξενίας, της κοινωνικής ισότητας, του διεθνισμού, της αλληλεγγύης, του “παν μέτρο άνθρωπος”, της αμοιβαιότητας, της συνεργασίας, της ανεκτικότητας , του διαφωτισμού, της ελευθερίας, της άμεσης δημοκρατίας κλπ.
Μιλώντας με – όρους συμβατικούς – εδώ και αιώνες την πολιτική “πλειοψηφία” έχουν σε κάθε κράτος και στην Ευρώπη αυτοί της “πρώτης χώρας”, ο ουμανισμός και ο διαφωτισμός δεν μπόρεσαν και εμποδίστηκαν από την αντίδραση να ολοκληρώσουν το έργο τους, αυτό του εξανθρωπισμού του ανθρώπου και της κοινωνίας…) Δείτε όλο το κείμενο εδώ: Μερικές σκέψεις για τα γεγονότα στο Παρίσι Και αυτό: Η αναρχική κοινωνιολογία του φεντεραλισμού και οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης
[6] ) Κατά τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας, οι μελετητές- απολογητές του συστήματος , συστηματικά αποκρύβουν το ρόλο της κρατικής βίας στην οικονομία, ή τον απόλυτα κεντρικό ρόλο του πολέμου, της αποικιοκρατίας και της δουλείας εξαναγκαστικής ή μισθωτής, στη δημιουργία και σχηματοποίηση των βασικών θεσμών, αυτού που σήμερα αποκαλούμε «οικονομία».
Σε πολλές περιπτώσεις στα αναπτυγμένα κράτη σήμερα η βία μπορεί να είναι αόρατη – συγκαλυμμένη , αλλά παραμένει τυπωμένη στη φιλοσοφία της κοινής οικονομικής λογικής, στην προφανέστατα αυταπόδεικτη φύση των εκμεταλλευτικών θεσμών, που απλά ποτέ δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από το μονοπώλιο της βίας – αλλά και της συστηματικής απειλής της βίας – που διατηρείται και από το σύγχρονο κράτος, γιατί ο καπιταλισμός εκτός από κοινωνικό – οικονομικό σύστημα είναι πρώτα και κύρια μορφή ή μορφές κυβερνητικής, θεσμικής και πολιτειακής συγκρότησης που παράγει και προάγει την πολιτική και οικονομική αλλοτρίωση.
Όμως (σύμφωνα με τον Πιέρ Κλαστρ) πριν να είναι οικονομική, η αλλοτρίωση είναι πολιτική. Η εξουσία είναι πριν την εργασία, Η οικονομία είναι παράγωγο της πολιτικής. Η ανάδειξη του κράτους καθορίζει και την εμφάνιση των τάξεων. Στη Σουμερία, Βαβυλώνα, Χαλδαία , Ασσυρία και την Αίγυπτο , εδώ και σχεδόν πέντε χιλιάδες χρόνια, μαζί με το κράτος, έκανε την εμφάνιση του το καθετί που ξέρουμε και σήμερα: Η σύγχρονη πόλη με τους έμπορους της, τους υπαλλήλους της, τους σκλάβους της, τις πόρνες της, τους ιερείς της, τους αστυνομικούς της, τους στρατιωτικούς της, και πάνω απ΄ όλους ο ηγεμόνας, ο βασιλιάς ή ο πρίγκιπας, ή ο πρωθυπουργός, ο οποίος κυβερνά το κράτος διαμέσου της κυβέρνησής του.
«… Απορρίπτοντας, σε συμφωνία με τις έρευνες του ανθρωπολόγου Πιέρ Κλαστρ, κάθε προσπάθεια να αποδοθεί η ανάδυση της κυριαρχίας μέσα στην ιστορία σε απλούς οικονομικούς παράγοντες, θέση που υποστηρίζεται τόσο από τη φιλελεύθερη όσο και από τη μαρξιστική σκέψη, ο Μάρεϊ Μπούκτσιν συμπληρώνει και θεωρεί ότι η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο προηγήθηκε και αποτέλεσε τη βάση της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση: «Δεν είναι η ανάγκη για πλεόνασμα υλικού πλούτου που δημιουργεί τις ιεραρχίες και τις κυρίαρχες τάξεις· αντιθέτως, είναι οι ιεραρχίες και οι κυρίαρχες τάξεις που δημιουργούν τα τεράστια πλεονάσματα του υλικού πλούτου».(Περισσότερα εδώ: H κότα γέννησε το αυγό ή το αυγό την κότα;)
[7] Από δεκαετίες έχει εισχωρήσει στα κόμματα (δεξιά και αριστερά) και στην πολιτική διακυβέρνηση το management διοίκησης των εταιριών και είναι κυβερνήσεις του στυλ μάνατζμεντ, τα παιδιά που θα ανασηκώσουν τα μανίκια για να δουλέψουν και να ματώσουν (σιγά τα αίματα). Έτσι επανευρίσκονται παλιές σημασίες του 19ου αιώνα σε νέο περιτύλιγμα: “δικαιακό κράτος” σε συνθήκες πλήρους κοινωνικής και πολιτικής ανισότητας και η αξιοκρατία που σε αυτό το περιβάλλον κοινωνικής ανισότητας οδηγεί στην αριστοκρατία.
Παράλληλα οι κυβερνήσεις περιστοιχίζονται από μια πλειάδα συμβούλων (συμβούλια των σοφών) έμμισθων ή άμισθων γιατί τα προβλήματα που καλούνται να επιλύσουν είναι πολύπλοκα, «ζούμε σε έναν πολύπλοκο κόσμο» λένε. Μονό που δεν μας λένε ότι αυτός ο πολύπλοκος κόσμος είναι ο κόσμος του καπιταλισμού της ιεραρχίας και της κυριαρχίας.
“… To 1978 o Αμερικανός θεωρητικός James Burns στο βιβλίο του με τίτλο «Ηγεσία” (Leadership) διέκρινε τρία διαφορετικά είδη ηγεσίας :
α. Μετασχηματιστική ηγεσία, β. Συναλλακτική ηγεσία, και γ. Ηγεσία laissez-faire. Συνοπτικά υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι / ύφη ηγεσίας :
α. Αυταρχικό ύφος – οι ηγέτες οργανώνουν οι ίδιοι τις δραστηριότητες της ομάδας τους, δίνουν εντολές, είναι απόμακροι και ασχολούνται αποκλειστικά με το συγκεκριμένο κάθε φορά έργο.
β. Δημοκρατικό ύφος – οι ηγέτες φέρονται ως απλά μέλη της ομάδας, ζητούν τη γνώμη των άλλων μελών και συζητούν τα σχέδια της ομάδας.
γ. Ύφος laissez – faire – οι ηγέτες παρεμβαίνουν ελάχιστα και αφήνουν την ομάδα να πορεύεται μόνη της.
Τα αποτελέσματα δείχνουν : Στις δημοκρατικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα και προσανατολισμένο στο έργο της, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα, η οποία δεν επηρεάζεται από την φυσική παρουσία ή απουσία του ηγέτη. Αντίθετα, στις αυταρχικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα κλίμα επιθετικό, επικεντρωμένο στα άτομα, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρόν. Στις laissez – faire ομάδες οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα αλλά προσανατολισμένο στο «παιχνίδι». Το κλίμα αυτό συνδέεται με μειωμένη παραγωγικότητα η οποία αυξάνεται μόνο όταν ο ηγέτης ήταν απών!
Μελετώντας την αλληλεπίδραση μεταξύ ηγετών και μελών των ομάδων προκύπτει το συμπέρασμα ότι ένας ηγέτης μπορεί να ασκεί διαφορετικό ρόλο ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Ορισμένοι είναι προσανατολισμένοι προς το έργο της ομάδας (επιτυχία στόχων ομάδας, αυταρχική ηγεσία) και άλλοι ηγέτες έχουν κοινωνικο-συναισθηματικό προσανατολισμό (αρμονικές σχέσεις μελών ομάδας και ευχαρίστηση μελών, χαλαρή, μη καθοδηγητική, φιλική, κοινωνική ηγεσία). Κατά μια άποψη οι δύο αυτοί ρόλοι δεν μπορούν να πληρωθούν από το ίδιο άτομο, δηλαδή ο ίδιος ηγέτης δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός και στους δύο ρόλους.
Κατά άλλη άποψη η συμπεριφορά του ηγέτη μπορεί να στρέφεται προς την επιβολή δομής στην ομάδα ή μπορεί να χαρακτηρίζεται από το ενδιαφέρον του για τα μέλη της ομάδας και την ευημερία τους. Αυτές οι δύο διαστάσεις είναι ανεξάρτητες και συνεπώς κάποιος μπορεί να ασκεί αποτελεσματικά και τους δύο ρόλους. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες είναι αυτοί που αποδίδουν πάνω από το μέσο όρο και στους δύο ρόλους. Την αποτελεσματικότητα του κάθε τύπου ηγεσίας καθορίζει ο βαθμός ελέγχου που έχει ο ηγέτης στις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες…» (Φλώρα Κοκκινάκη «Κοινωνική Ψυχολογία» εκδ. “Τυπωθήτω”).
[8] Δείτε σχετικά : Αυταρχικός φιλελευθερισμός: Από τον Καρλ Σμιτ και τον ορντο-φιλελευθερισμό στο ευρώ ( Η ορντο-φιλελεύθερη αντίληψη ότι η εξέγερση των μαζών πρέπει να αντιμετωπιστεί από την εξέγερση της ελίτ δεν έρχεται σε αντίθεση με τις φιλελεύθερες αρχές. Συνηγορεί υπέρ τους ).
Καρλ Σμιτ: Ο Λεβιάθαν στην πολιτειολογία του Τόμας Χομπς (βιβλιοπαρουσίαση)
Ο Αναρχισμός ο Μαρξισμός και το Βοναπαρτικό Κράτος
Πιέρ Κλάστρ: Στοχασμοί πάνω στην έννοια του κράτους
Πιέρ Κλάστρ: Η κοινωνία ενάντια στο κράτος
Πιοτρ Κροπότκιν: Το Κράτος και ο ιστορικός του ρόλος
Γκουστάβ Λαντάουερ: Η κοινότητα ενάντια στο κράτος
Μάρεϊ Μπούκτσιν: Ιεραρχία και κυριαρχία
Δείτε και τα άλλα τρία μέρη:
Περί πανδημίας (Πρώτο Μέρος):Το κράτος,το δημόσιο,το ιδιωτικό και οι αναρχικοί/ες
Περί πανδημίας (Μέρος Τέταρτο): Ανταρτολογίες, οπλίστε το πνεύμα
Autonomi Drasi 