Μισέλ Φουκώ-Michel Foucault «Η γέννηση της βιοπολιτικής»

Επιμέλεια δημοσίευσης – περίληψη: Γιώργος Μεριζιώτης

Περίληψη

Σε αυτήν συγκυρία που βιώνουμε (παγκόσμια πανδημία και καραντίνα λόγω του κορωνοϊού covid-19) είναι πολύ χρήσιμο να μελετήσουμε αυτό το βιβλίο του  Μισέλ Φουκώ όχι μόνο για να κατανοήσουμε τις μεθοδεύσεις – χειρισμούς  που λαμβάνουν οι εξουσιαστές, αλλά και να ενισχύσουμε το κριτικό μας πεδίο.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ο Μισέλ Φουκώ εισήγαγε την έννοια της βιοπολιτικής  μέσα από μία σειρά παραδόσεων  στο Κολλέγιο της Γαλλίας  (1978-1979). Η βιοπολιτική αφορά στις τεχνικές διαχείρισης και ρύθμισης της ζωής και του θανάτου των ανθρώπινων πληθυσμών από την εκάστοτε εξουσία. Αυτό σημαίνει πως η πολιτική έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει και να  μορφοποιεί τη ζωή του ανθρώπινου είδους  κατ’ όπως θέλει και χρειάζεται ώστε να εδραιωθεί και να αυξάνει τη δύναμή της.

Σκοπός της βιοπολιτικής είναι η ρύθμιση της ασφάλειας και της ευημερίας του ανθρώπινου είδους. Η ασφάλεια και η ευημερία είναι δύο όροι αλληλοεξαρτώμενοι∙ από τη στιγμή που δεν έχουμε ιδεολογικούς προσανατολισμούς , το μόνο που μένει είναι η διαχείριση της ίδιας της ζωής . Έχοντας ένα αποπολιτικοποιημένο πλήθος , που ενδιαφέρεται μόνο για την «τακτοποίηση των συμφερόντων» του , ο μόνος και πιο εύκολος δρόμος για να το διαχειριστεί κανείς είναι μέσω του φόβου . Με αυτό τον τρόπο η εκάστοτε εξουσία καθίσταται ικανή να εδραιωθεί και να επιβληθεί εξυπηρετώντας τα δικά της συμφέροντα.

Στις διαλέξεις του περί βιοπολιτικής ο Φουκώ χρησιμοποίησε τον όρο «νεοφιλελευθερισμός». Καταλήγει, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως η διάκριση μεταξύ «φιλελευθερισμού» και «νεοφιλελευθερισμού» έγκειται στο ότι, ενώ στον  «φιλελευθερισμό» ο στόχος είναι η προαγωγή της αυτορρύθμισης του χώρου ως «ελεύθερου χώρου», στην περίπτωση του «νεοφιλελευθερισμού» το πρόβλημα είναι «να μάθουμε πώς μπορεί να ρυθμιστεί η σφαιρική άσκηση της πολιτικής εξουσίας βάσει των αρχών μιας οικονομίας της αγοράς».

Από τον τρόπο που ο Φουκώ όρισε την βιοπολιτική καταλαβαίνουμε πως τα σύγχρονα πολιτικά συστήματα εδραιώθηκαν βάσει των αρχών μιας εξουσίας που ουδεμία σχέση έχει με την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των πολιτών. (*)

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Η Γέννηση της Βιοπολιτικής», σειρά μαθημάτων που παρέδωσε ο Μισέλ Φουκώ στο Κολλέγιο της Γαλλίας από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 1979, συνεχίζει το «Ασφάλεια, Επικράτεια, Πληθυσμός», σειρά μαθημάτων του προηγούμενου έτους. Ο Μισέλ Φουκώ, αφού κατέδειξε τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική οικονομία κατά τον 18ο αιώνα σηματοδοτεί τη γέννηση μιας καινούργιας διακυβερνησιακής λογικής -λιγότερη διακυβέρνηση, μέσω της μέριμνας για μέγιστη αποτελεσματικότητα, με δεδομένη τη φυσικότητα των προς αντιμετώπιση προβλημάτων-, ασχολείται με την ανάλυση των μορφών αυτής της φιλελεύθερης κυβερνητικότητας.

Ποια είναι τα ειδοποιά γνωρίσματα της φιλελεύθερης τέχνης διακυβέρνησης όπως αυτή εμφανίζεται τον 18ο αιώνα; Ποια κρίση κυβερνητικότητας χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο και σε ποιες αναθεωρήσεις της φιλελεύθερης διακυβέρνησης μας οδήγησε; Σε τούτο το διαγνωστικό καθήκον ανταποκρίνεται η μελέτη των δύο μεγάλων φιλελεύθερων σχολών του 20ου αιώνα, του γερμανικού ορντοφιλελευθερισμού και του φιλελευθερισμού της Σχολής του Σικάγου- μοναδική εξόρμηση του Μισέλ Φουκώ, σε όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας του στο Κολλέγιο της Γαλλίας, στον χώρο της σύγχρονης ιστορίας.

Η ανάλυση αυτή αναδεικνύει τον παράδοξο ρόλο που παίζει η «κοινωνία» σε σχέση με τη διακυβέρνηση: η πρώτη είναι μια βασική αρχή εν ονόματι της οποίας η δεύτερη τείνει να αυτοπεριορίζεται, αλλά και αποτελεί μόνιμο στόχο μιας διαρκούς διακυβερνησιακής παρέμβασης, προκειμένου να παραχθούν, να πολλαπλασιαστούν και να εξασφαλιστούν οι αναγκαίες για τον οικονομικό φιλελευθερισμό ελευθερίες. Έτσι η κοινωνία των πολιτών, που δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί αντίθετη στο Κράτος, είναι σύστοιχη της φιλελεύθερης τεχνολογίας διακυβέρνησης.

«[…] ο οικονομικός κόσμος είναι εκ φύσεως αδιαφανής, είναι εκ φύσεως μη υλοποιήσιμος. Συγκροτείται από καταβολής και εξ ορισμού από απόψεις, η πολλαπλότητα των οποίων είναι τόσο περισσότερο αναπαλλοτρίωτη όσο αυτή ακριβώς η πολλαπλότητα εξασφαλίζει αυθόρμητα και σε τελική ανάλυση τη σύγκλισή τους. Η οικονομία είναι μια άθεη θεωρία η οικονομία είναι μια θεωρία χωρίς Θεό η οικονομία είναι μια θεωρία χωρίς ολότητα η οικονομία είναι μια θεωρία που αρχίζει να φανερώνει όχι μόνο την αχρηστία αλλά το ανέφικτο μιας κυρίαρχης σκοπιάς, μιας σκοπιάς του κυρίαρχου επί της ολότητας του Κράτους που πρέπει να κυβερνήσει.

Η οικονομία κλέβει από τη νομική μορφή του κυρίαρχου που ασκεί την κυριαρχία του εντός ενός Κράτους αυτό που θα αναδειχθεί ως το ουσιώδες της ζωής μιας κοινωνίας, δηλαδή τις οικονομικές διαδικασίες. Ο φιλελευθερισμός, στη σύγχρονη συγκρότησή του, άρχισε όταν ακριβώς διατυπώθηκε το ουσιώδες ασύμβατο μεταξύ αφενός της μη υλοποιήσιμης πολλαπλότητας που χαρακτηρίζει τα υποκείμενα συμφέροντος, τα οικονομικά υποκείμενα, και αφετέρου της ολοποιητικής ενότητας του νομικά κυρίαρχου». Μισέλ Φουκώ

*) Δείτε ένα εκτεταμένο απόσπασμα, το Μάθημα 7ης Μαρτίου 1979 εδώ:

Michel Foucault «Η γέννηση της βιοπολιτικής» Διαλέξεις στο Collège de France, 1978-1979 –Διάλεξη – Μάθημα  7 Μαρτίου 1979

Εργογραφία του Μισέλ Φουκώ στα ελληνικά εδώ:

http://www.biblionet.gr/author/7291/Michel_Foucault