Συνωμοσιολογία: Ο κόσμος ως ατελείωτη συνωμοσία

Σύμφωνα με τους συνωμοσιολόγους/ες, στην φωτογραφία 
βλέπουμε το τρόπο που μας ψεκάζουν για να ελέγξουν 
την συνείδηση μας.

Συνωμοσιολογική σκέψη δεν σημαίνει να πιστεύει κανείς στην ύπαρξη συνωμοσιών, που άλλωστε δεν έχουν πάψει ποτέ να υπάρχουν στ’ αλήθεια. Συνωμοσιολογική σκέψη είναι η τάση να βλέπει κανείς παντού συνωμοσίες και να πιστεύει ότι οι συνωμοσίες είναι το κλειδί σε όλα, ή σχεδόν όλα, όσα συμβαίνουν στον κόσμο.

Επιμέλεια δημοσίευσης Γιώργος Μεριζιώτης

Πρόλογος

Ι. Σε σύγχρονη δουλεία

Στις μέρες μας μεγάλο τμήμα της καταπιεσμένης εκμεταλλευομένης ανθρωπότητας προσπαθώντας να απαντήσει ή να βρει νέα ταυτότητα στο χάος που παραγάγετε από την κρίση του κυρίαρχου καπιταλιστικού παγκοσμιοποιημένου συστήματος, κρίση που είναι οικονομική, περιβαλλοντική, κοινωνική, θεσμική, ηθική και πολιτισμική προσφεύγει στους μεσσιανισμούς προτέρων δογμάτων ή σε έναν “νέο” ανορθολογισμό.

Η οπισθοδρόμηση και ο ανορθολογισμός, ο οποίος άνθισε – ανθεί τόσο στον βορρά όσο και στον νότο του δυτικού κόσμου περίπου από την τελευταία εικοσιπενταετία του 20ού αιώνα, στης μέρες μας έχει προσλάβει ποικίλες μορφές, οι οποίες κυμαίνονται από την αναβίωση, – σε ορισμένες περιπτώσεις – , των παλαιών θρησκειών (ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, ισλαμισμός, ινδουισμός κ.ά.) έως την εξάπλωση διαφόρων ανορθολογικών ανατολίτικων (ασιατικών) ρευμάτων, μυστικισμός, πνευματισμός, αστρολογία, εσωτερισμός, θεοσοφισμός ή δυτικών (Ευρωπαϊκών/ΗΠΑ κλπ), νεοπαγανισμός, βαθιά οικολογία «Νέα Εποχή», πρωτογονισμός, παλιές ναζιστικές δοξασίες περί Θούλης, Ρούνους και υπέρ βόρειας άριας φυλής, θεωρίες συνωμοσίας ( συνωμοσιολογία).

Οι δυστυχείς μισθωτοί/ες ή άνεργοι/ες δουλοπάροικοι της σημερινής εποχής επιρρεπείς κατά 90% στον μύθο και κατά 10% στην λογική, πιστεύουν ότι μας ψεκάζουν. Ότι η αλλοίωση της συνείδησης περνάει από την αναπνευστική οδό και την αίσθηση της όσφρησης. Δεν αντιλαμβάνονται ότι το σύστημα αποικίζει το σύνολο των συνειδήσεων μας πρώτα και κύρια μέσο των άλλων δυο βασικών αισθήσεων, δηλαδή μέσω της όρασης και της ακοής.

«Η καταπίεση εκσυγχρονίζεται, επεκτείνοντας παντού τις μορφές μυστικοπάθειας που επιτρέπουν την απόκρυψη της κατάστασης. Δείχνοντας την πραγματικότητα όπως είναι στ’ αλήθεια και όχι όπως είναι παρουσιασμένη από την εξουσία καθίσταται η πιο απόλυτη ανατροπή». Ζαν Φρανσουά Μπριέντ

«Μόνο η αλήθεια είναι επαναστατική» Γουίλλιαμ Σαίξπηρ

ΙΙ. Ο κόσμος ως ατελείωτη συνωμοσία

Του Θανάση Γιαλκέτση

«Η έκφραση «θεωρία συνωμοσίας» είναι άστοχη και απατηλή. Η παγκόσμια ιστορία είναι γεμάτη από πραγματικές συνωμοσίες που πέτυχαν ή απέτυχαν. Είναι όμως γεμάτη και με φανταστικές συνωμοσίες που υπήρξαν αντικείμενο συλλογικών πεποιθήσεων».

O Γάλλος φιλόσοφος, πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός των ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ έχει ασχοληθεί συστηματικά με την έρευνα της συνωμοσιολογικής σκέψης και των θεωριών συνωμοσίας.

Έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα μας τα βιβλία του «Σύντομη πραγματεία περί συνωμοσιολογίας» (εκδόσεις Πατάκη, 2016), ενώ κυκλοφορούν ήδη και τα συναφή θεματικά έργα του «Συνωμοσιολογική σκέψη και “θεωρίες συνωμοσίας”» (Επίκεντρο, 2015), «Θεωρίες συνωμοσίας» (Πόλις, 2010) και «Ο μύθος των “σοφών της Σιών”» (Πόλις, 2006). Η ακόλουθη συνέντευξη του Ταγκιέφ δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Le Point.

• Γιατί οι θεωρίες της συνωμοσίας έχουν τόση επιτυχία;

Η εποχή μας, που τη λένε μεταμοντέρνα ή υπερμοντέρνα, χαρακτηρίζεται από μεγάλη αύξηση της αβεβαιότητας και των φόβων που αυτή προκαλεί ή ενδυναμώνει. Γι’ αυτό και ευνοεί ιδιαίτερα τον πολλαπλασιασμό και την ταχεία διάδοση των συνωμοσιολογικών αφηγήσεων.

Αυτές οι αφηγήσεις, όσο παραληρηματικές κι αν είναι, παρουσιάζουν το πλεονέκτημα ότι δίνουν νόημα σε ακατανόητα ή τρομερά γεγονότα. Δίνουν έτσι τη δυνατότητα να αποφεύγει κανείς το τρομακτικό θέαμα ενός κόσμου ταραγμένου, χαοτικού, ασταθούς, στον οποίο όλα είναι δυνατά σε κάθε στιγμή. Αυτές οι αφηγήσεις βάζουν τάξη στα γεγονότα και τα εκλογικεύουν, έτσι ώστε να φαίνεται ότι έχουν έναν ειρμό.

Οι παρανοϊκές ερμηνείες όλων όσα γίνονται στον κόσμο, ερμηνείες που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «θεωρίες συνωμοσίας», έχουν γίνει έτσι κοινωνικά «φυσιολογικές» και πολιτισμικά «συνηθισμένες». Από τη συνωμοσιολογική σκοπιά, οι συμπτώσεις δεν είναι ποτέ τυχαίες, έχουν την αξία ενδείξεων, αποκαλύπτουν κρυφές διασυνδέσεις και μας επιτρέπουν να κατασκευάζουμε μικρά υποδείγματα εξήγησης των γεγονότων.

Η κομμουνιστική ουτοπία έχει χάσει το κύρος της, αλλά η αντικαπιταλιστική της δαιμονολογία έχει επιβιώσει: οι καπιταλιστές, οι «ισχυροί» και οι «πλουτοκράτες» αποτελούν πάντοτε τη φοβερή σπείρα των δαιμόνων, την οποία οι άνθρωποι καταγγέλλουν ως κρυφή υπεύθυνη των δεινών που τους πλήττουν. Και η φιλελεύθερη δημοκρατία φαίνεται κατά κάποιον τρόπο ανήμπορη να ανταποκριθεί σε ορισμένες θεμελιώδεις προσδοκίες των ανθρώπων.

Ο φιλελεύθερος ατομικισμός, ο οποίος από μόνος του δεν προμηθεύει καμιά ψυχική τροφή, δεν ευνοεί τη συγκρότηση μιας πολιτικής θρησκείας που θα επέτρεπε στους πολίτες των δημοκρατικών κοινωνιών να βγουν από τη θλιβερή κατάσταση των μοναχικών ατόμων που βρίσκονται σε ανταγωνισμό με όλους τους άλλους. Σε αυτή την πνευματική έρημο της Δύσης ανθίζουν τα δηλητηριώδη φυτά που συνθέτουν την ειδική χλωρίδα της συνωμοσιολογίας, η οποία ευνοεί τις καταχρηστικές καταγγελίες και το κυνήγι μαγισσών.

• Εχετε γράψει για «Τα πρωτόκολλα των σοφών της Σιών». Ποια διαφορά υπάρχει μεταξύ των συνωμοσιολόγων των αρχών του 20ού αιώνα και εκείνων του 21ου;

Η κλασική συνωμοσιολογική σκέψη βασίζεται στην πεποίθηση ότι υπάρχει μια μεγάλη συνωμοσία που απειλεί τη φυσική τάξη του κόσμου. Η ιδέα μιας μεγάλης ανατρεπτικής συνωμοσίας εμφανίστηκε με επεξεργασμένη μορφή στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης.

Στη διάρκεια των δύο επόμενων αιώνων, οι αφηγήσεις που παρουσιάζουν τη μια ή την άλλη μεγάλη συνωμοσία προϋποθέτουν την ύπαρξη συλλογικών πρωταγωνιστών με οικουμενικές διαστάσεις (μασόνων, Εβραίων, κομμουνιστών, πλουτοκρατών κ.λπ.), στους οποίους αποδίδονται σχέδια κατάκτησης, κυριαρχίας ή καταστροφής της κοινωνικής τάξης ή του πολιτισμού.

Στον 19ο αιώνα, η συνωμοσιολογική θεώρηση της ιστορίας αναπτύχθηκε και στους δύο πόλους του πολιτικού πεδίου, στην επαναστατική σκέψη καθώς και στην αντεπαναστατική σκέψη.

Η αντεπαναστατική σκέψη κατέληγε στην ιδέα μιας ιουδαιο-μασονικής συνωμοσίας, της οποίας ο στόχος θα ήταν η κατάκτηση του κόσμου μέσω της καταστροφής του χριστιανικού πολιτισμού. Αυτό ήταν το κεντρικό θέμα στα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών». Οι συνωμοσιολογικές ερμηνείες της 11ης Σεπτεμβρίου, για παράδειγμα, κατέδειξαν την εμφάνιση μιας νέας μορφής συνωμοσιολογικής σκέψης που μπορεί να γίνεται αποδεκτή από μη εξτρεμιστικό κοινό.

Αυτή βασίζεται ταυτόχρονα στην απόρριψη των «επίσημων θέσεων», που θεωρούνται ψευδείς, και στην εργαλειοποίηση της σκεπτικιστικής ή μεθοδικής αμφιβολίας ως τρόπου νομιμοποίησης της δικής της θέσης, η οποία μπορεί έτσι να παραμένει υπονοούμενη.

Αυτό που είναι καθοριστικό είναι το φανερό σημείο αφετηρίας: όχι μια δογματική πίστη στη μια ή στην άλλη συνωμοσία, αλλά η παρατήρηση κενών ή αντιφάσεων στις «επίσημες» εξηγήσεις που δίνονται για το σημαίνον γεγονός, παρατήρηση με βάση την οποία διατυπώνονται αμφιβολίες με έναν όλο και πιο ριζικό τρόπο.

Το νέο στοιχείο είναι επομένως το σκεπτικιστικό σημείο αφετηρίας του συνωμοσιολογικού τρόπου σκέψης, που μιμείται το επιστημονικό πνεύμα. Από τα τέλη του εικοστού αιώνα, παρατηρούμε επιπλέον μια ισχυρή αύξηση της καχυποψίας απέναντι στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα οποία κατηγορούνται -συχνά δικαιολογημένα- είτε για διαπλοκή με τις οικονομικές ή πολιτικές εξουσίες, των οποίων δεν είναι παρά ιμάντες μετάδοσης, είτε για ψυχρό κομφορμισμό που τα οδηγεί να αναπαράγουν τα «επίσημα» ανακοινωθέντα και να σέβονται το «πολιτικά ορθό».

Αυτή η στάση δυσπιστίας ευνοεί την πεποίθηση ότι οι έρευνες χωρίς απαγορεύσεις και οι ελεύθερες συζητήσεις ανευρίσκονται μόνον στο διαδίκτυο. Αυτή τη θέση υπερασπίζονται δημόσια οι περισσότεροι θιασώτες της συνωμοσιολογικής σκέψης, οι οποίοι εμφανίζονται έτσι ως «αντιστασιακοί» που παλεύουν εναντίον της «επίσημης παραπληροφόρησης».

• Η έκφραση «θεωρία συνωμοσίας» είναι ορθή;

Η έκφραση «θεωρία συνωμοσίας» είναι άστοχη και απατηλή. Η παγκόσμια ιστορία είναι γεμάτη από πραγματικές συνωμοσίες που πέτυχαν ή απέτυχαν. Είναι όμως γεμάτη και με φανταστικές συνωμοσίες που υπήρξαν αντικείμενο συλλογικών πεποιθήσεων. Προτιμώ να μιλώ για συνωμοσιολογική θεώρηση, φαντασιακό ή σκέψη, της οποίας τα αξιώματα είναι νομίζω τα ακόλουθα:

τίποτα δεν γίνεται τυχαία·
όλα όσα γίνονται είναι το αποτέλεσμα κρυφών προθέσεων ή βουλήσεων·
τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται να είναι·
όλα συνδέονται αλλά με τρόπο κρυφό. Χρειάζεται επιπλέον να προφυλασσόμαστε από μια κακή χρήση της κατηγορίας για συνωμοσιολογία ή «θεωρία συνωμοσίας», όταν προσφεύγουν σε αυτήν για να απαξιώσουν κάθε δικαιολογημένη υποψία, η οποία, βασιζόμενη σε ορθά προσδιορισμένες και ερμηνευμένες ενδείξεις, οδηγεί στην οργάνωση μιας πραγματικής συνωμοσίας. Οι οργανωτές μιας αληθινής συνωμοσίας έχουν βέβαια συμφέρον να διαδίδεται η φήμη σύμφωνα με την οποία κάθε συνωμοσία είναι φανταστική συνωμοσία.

• Θα έρθει κάποτε το τέλος της θεωρίας συνωμοσίας;

Αντίθετα με την «προοδευτική» ερμηνεία της θέσης περί αυξανόμενου ορθολογισμού, οι άνθρωποι γίνονται όλο και περισσότερο εύπιστοι. Οσο η πορεία της ιστορίας θα φαίνεται σκοτεινή, παράλογη και ανησυχητική για τους ανθρώπους, αυτοί θα ζητούν από τις συνωμοσιολογικές αφηγήσεις να τους φωτίζουν και να ικανοποιούν την ανάγκη τους για νόημα, χωρίς να νοιάζονται για την εγκυρότητα των απαντήσεων.

ΙΙΙ. «Γιατί έτσι»! Όταν ο αντι-εμβολιαστές συναντούν τον αντι-συστημικό λαϊκισμό

Της Δέσποινας Τριβόλη

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΕΝΝΕΑ ΜΗΝΕΣ, ο γνωστός τραγουδιστής Χ. έβγαλε στο Facebook ένα «βίντεο-έρευνα». Φορώντας πουκάμισο και με προβαρισμένα, προσεκτικά ελληνικά, κοιτά την κάμερα και λέει φράσεις όπως «ενίσταμαι στην τάση των ημερών που με θέλει πειθήνιο απέναντι σε οποιαδήποτε επιστημονική ολιγαρχία», δείχνοντας παραποιημένα γραφικά από ανύπαρκτες έρευνες, πεπεισμένος ότι ο κορωνοϊός δεν υπάρχει. Στο ΥouΤube το βίντεο υπάρχει σε κανάλια με τίτλους όπως «polemistes tou fotos» και «melaxrinaki agrinio».

Στο προφίλ του στο FB ο Χ. ποζάρει με μάτια κλειστά και χέρια ανοιγμένα ψηλά, σαν ένας νέος Ιησούς. Από κάτω οι 50.000 followers του παραληρούν. Στα ποστ του Χ. τα νοσοκομεία αποκαλούνται «κρεματόρια» και ο κόσμος πεθαίνει στις εντατικές «από τις παρενέργειες του εμβολίου».

Διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές, συναντάς κάτι οικείο και γνώριμο ‒ μια γλώσσα που βαφτίζεται αντι-συστημική και επαναστατική. Οι «γερμανοτσολιάδες» συνυπάρχουν με τη «χούντα» και τσιτάτα καφενείου («Ό,τι βλάπτει τον άνθρωπο είναι ανοιχτό. Ό,τι τον ευεργετεί παραμένει κλειστό. ΑΝΟΙΧΤΑ οίκοι ανοχής, καζίνο, τράπεζες, βιομηχανίες, πολυεθνικές. ΚΛΕΙΣΤΑ γυμναστήρια, θέατρα, μουσική αθλητισμός, παιδότοποι».). Κάθε δεύτερο ποστ μιλά για λογοκρισία και κρατική παρέμβαση («Μικρά, μικρούλικα ανθρωπάκια που σας έδωσαν τη δύναμη της λογοκρισίας… είστε τοοοσο αστείοι! 500.000 άνθρωποι που είδαν το βίντεο σε 5 μέρες σε fb και youtube σας στέλνουν φιλάκια!»).

Η αντισυστημική σημειολογία χτυπάει κόκκινο στο καινούργιο του τραγούδι («Οι ειδικοί / δεν επιδέχονται καμία κριτική / Δείξε λιγάκι σεβασμό και ηθική / Για το καλό σου σε κρατάνε φυλακή / Οι ειδικοί / έχουνε γνώση, πείρα, κύρος, λογική / κι είν’ από σένα λίγο πιο σημαντικοί / που θες να ζήσεις μια ζωή κανονική»).

Στο βιντεοκλίπ αρχαία ελληνικά αγάλματα που φοράνε μάσκες συνυπάρχουν με βλοσυρούς, απόμακρους γιατρούς που κάτι μας κρύβουν κι έρχονται σε αντίθεση με χαρωπούς νέους που παίζουν κιθάρες στις παραλίες και κρατάνε μπαλόνια στον ήλιο. Το βιντεοκλίπ τελειώνει με έναν μασκοφόρο χορευτή που κάθεται σε ένα πλαστικό καφάσι σε ένα χωράφι(!) και προσπαθεί να κλείσει απεγνωσμένα την τηλεόραση, αλλά δεν μπορεί.

Αυτό το επιχείρημα με τους «ειδικούς» που καταπιέζουν και συνθλίβουν τον απλό άνθρωπο για να υπηρετήσουν τα σκοτεινά τους συμφέροντα μόνο καινούργιο δεν είναι. Λίγο πριν από το Brexit, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, κάποιος ρώτησε τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης και υπέρμαχο του Βrexit Michael Gove αν ξέρει έστω κι έναν οικονομολόγο που να στηρίζει το Brexit. «Οι πολίτες της χώρας μας έχουν κουραστεί να ακούνε τους ειδικούς» απάντησε. Η απάντησή του έμεινε στην Ιστορία, με τον ίδιο τρόπο που έμεινε στην Ελλάδα το «Μαζί τα φάγαμε».

Το πιο ενδιαφέρον δεν είναι πως ο αντι-εμβολιαστικός λόγος λειτουργεί ως συνέχεια του αντισυστημικού λαϊκισμού αλλά ότι, ενώ παρουσιάζεται ως «επαναστατικός», στην ουσία πρεσβεύει έναν βαθύ συντηρητισμό. Η καχυποψία για οτιδήποτε δεν είναι χειροπιαστό ή δεν έχει εγγυηθεί κάποιο μέλος της οικογένειάς μας, το περίφημο «εγώ λέω να κάνω το εμβόλιο από Σεπτέμβριο» (κάντε το εσείς πρώτα, να βεβαιωθώ ότι δεν θα πεθάνετε ή δεν θα βγάλετε λέπια), το «πειραματικό σκεύασμα», οι επίμονες αντι-επιστημονικές απαντήσεις σε κάθε επιχείρημα υπέρ του εμβολίου («αφού μπορώ να κολλήσω, γιατί να κάνω το εμβόλιο;», «θα περιμένω το φάρμακο» και το φανταστικό «θα μου αλλοιώσει το DNA»), είναι απλώς δείγματα ενός εξαιρετικά ανθεκτικού τρόπου σκέψης που μεταλλάσσεται ελαφρά, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Το μακρινό 2011, όταν οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν στο ξεκίνημά τους, είχα πάρει συνέντευξη από μια διάσημη ηθοποιό. Ήταν τα χρόνια των μνημονίων ‒ ξεκινήσαμε να μιλάμε για πολιτική. Συνειδητοποίησα ότι πίστευε στους αεροψεκασμούς αλλά και σε διάφορες, ακόμα πιο εκκεντρικές θεωρίες, όπως η κούφια γη. Ήταν η πρώτη φορά που συζήτησα με αυτό που πλέον αποκαλούμε «ψεκασμένο».

Εκεί κατάλαβα το μεγάλο πρόβλημα με τους συνωμοσιολόγους ‒ είναι αδύνατο να τους μεταπείσεις ή να κάνεις ουσιαστικό διάλογο μαζί τους. Μπροστά της είχε μια πιατέλα με πορτοκάλια. «Τα βλέπεις τα πορτοκάλια;» με ρώτησε, «ναι» απάντησα. «Τους έχουν βγάλει τα θρεπτικά συστατικά, γιατί θέλουν να μας αφανίσουν» μου είπε. «Και γιατί τα τρώτε;» ρώτησα. «Γιατί έτσι».

Πηγες: lifo.gr – efsyn.gr

Δείτε σχετικά :