Της Ελευθερίας Κωνστάντιου,
Καθημερινά εμφανίζονται μπροστά μας ενημερωτικά ρεπορτάζ που αναφέρονται στα απειλούμενα και προς εξαφάνιση ζώα σε περιοχές και χώρες ανά την υφήλιο. Ωστόσο, όταν η συζήτηση μετατοπίζεται στα «ενδότερα», δηλαδή στην Ελλάδα, κατά πόσο είναι έτοιμοι όλοι για να δώσουν μια σωστή απάντηση; Σε αυτό, λοιπόν, το άρθρο, αυτό ακριβώς θα επιχειρηθεί!
Ορισμός
Πριν ξεκινήσουμε να απαριθμούμε είδη ζώων που τείνουν προς την εξαφάνιση, είναι εξαιρετικά σημαντικό να ορίσουμε τον όρο «απειλούμενο είδος». Ανατρέχοντας στην Παγκόσμια Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), η οποία είναι υπεύθυνη για την προστασία των ειδών που κινδυνεύουν, μαθαίνουμε ότι: «απειλούμενο ονομάζεται κάθε είδος ζωντανού οργανισμού το οποίο απειλείται με εξαφάνιση στο άμεσο μέλλον». Ακόμη, η IUCN κατανέμει τα απειλούμενα είδη σε τρεις βασικές κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιέχει τα είδη που βρίσκονται σε «κρίσιμη απειλή» (critically endangered), η δεύτερη τα είδη που είναι «απλώς απειλούμενα» (endangered) και η tρίτη και τελευταία κατηγορία τα είδη που είναι «εκτεθειμένα» (vulnerable).
Οργανώσεις
Για την προστασία των ειδών που απειλούνται στη χώρα μας, δραστηριοποιείται η WWF Greece, ενώ είδη που αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο να εξαφανιστούν, προστατεύονται και από την οργάνωση Αρκτούρος. Αν και παραπάνω αναφέρονται οι πιο γνωστές οργανώσεις, δεν πρέπει να ξεχνάμε όλες τις οργανώσεις –μικρές και μεγάλες– που πασχίζουν να προστατέψουν την σπάνια πανίδα της πατρίδας μας.
Ποια είναι τα είδη αυτά;
Στο σημείο αυτό, έφτασε η ώρα να ονοματίσουμε τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα:
Θαλάσσια είδη
Χελώνα καρέτα (Caretta caretta)
Η χελώνα καρέτα (Caretta caretta), που κολυμπά στις ελληνικές θάλασσες για περισσότερα από 100 εκατομμύρια χρόνια, σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με την εξαφάνιση. Η Ελλάδα φιλοξενεί το, περίπου, 60% των φωλιών της Μεσογείου και, παράλληλα, στη χώρα μας υπάρχουν δύο από τις πιο σημαντικές περιοχές ωοτοκίας της χελώνας καρέτα: το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου με τις έξι παραλίες ωοτοκίας στον Κόλπο του Λαγανά, στη Ζάκυνθο και τον νότιο Κυπαρισσιακό κόλπο, στη δυτική Πελοπόννησο.
Μεσογειακή φώκια Μονάχους μονάχους (Monachus monachus )
Σε ένα άλλο –αρκετά φορτισμένο ιστορικά– ελληνικό νησί βρίσκεται το μέρος όπου διαβιεί ένα ακόμη σπάνιο απειλούμενο είδος∙ η φώκια μονάχους-μονάχους. Το νησί αυτό είναι η Γυάρος και φαίνεται ότι στις θάλασσες και τις ακτές της ζει το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού. Φυσικά, τα σπάνια αυτά θαλάσσια όντα ζουν και σε άλλες περιοχές, όπως η Αλόννησος, τόσο στον χώρο του Αιγαίου, όσο και στο Ιόνιο πέλαγος.
Φυσητήρες
Όπως μας ενημερώνει η σελίδα της WWF, η φυσητήρας φάλαινα αποτελεί το «τρίτο μεγαλύτερο ζώο του πλανήτη με τον μεγαλύτερο εγκέφαλο που έχει καταγραφεί ποτέ» και φυσικά πληθυσμός τους εντοπίζεται και στα ελληνικά νερά. Πιο συγκεκριμένα, η Ελληνική Τάφρος, που αποτελεί ταυτόχρονα και το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, είναι το μέρος που φιλοξενεί τα τεράστια αυτά θαλάσσια κήτη. Η Ελληνική Τάφρος είναι το μοναδικό μέρος όπου οι θηλυκές φυσητήρες γεννούν τα μικρά τους, ενώ στο σημείο υπάρχουν και αρσενικά. Εκεί ζουν περί τα 200 θηλαστικά, ενώ απειλούνται με εξαφάνιση λόγω των ήχων που παράγουν τα εργαλεία σεισμογραφικής έρευνας, της έρευνας για υδρογονάνθρακες, οι προπέλες των σκαφών και φυσικά η κλιματική αλλαγή, η θαλάσσια ρύπανση και τα πλαστικά.
Δελφίνια
Στις Ελληνικές θάλασσες ζουν τέσσερα είδη δελφινιών: το ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), το ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba), το κοινό δελφίνι (Delphinus Delphis), και με μικρότερη παρουσία του σταχτοδέλφινο. Οι φυσικοί εχθροί των δελφινιών είναι ελάχιστοι. Στη Μεσόγειο τα δελφίνια κινδυνεύουν από τη θαλάσσια ρύπανση, την τυχαία σύλληψη τους σε αλιευτικά εργαλεία, την υπεραλεία, που προκαλεί έλλειψη τροφής γι’ αυτά, και την εσκεμμένη θανάτωση τους.
Είδη ξηράς
Λύκος (Canis lupus)
Ο λύκος χαρακτηρίζεται από υψηλή νοημοσύνη και ανεπτυγμένη κοινωνική οργάνωση. Στην Ελλάδα τον συναντάμε μόνο σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Η μείωση της φυσικής λείας του και η αρνητική εικόνα που έχει διαμορφωθεί γι’ αυτόν στη συνείδηση των ανθρώπων οδηγούν στη μείωση των πληθυσμών. Στις μέρες μας ο «κακός λύκος» των παραμυθιών δεν είναι παρά ένα τρωτό είδος που χρειάζεται προστασία.
Τσακάλι
Όλοι γνωρίζουμε την έκφραση «Είσαι τσακάλι!», ωστόσο, αυτό που λίγοι ξέρουν είναι πως τα τσακάλια, αν και κάποτε αποτελούσαν κοινό είδος, σήμερα τείνουν να εξαφανιστούν, κυρίως λόγω του κυνηγιού καθώς και των φυσικών καταστροφών. Σήμερα, σε περιοχές όπως η ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Χαλκιδική, η παραλιακή ζώνη της Φωκίδας, η Πελοπόννησος, η Σάμος και σε μικρότερες ομάδες στην Κερκίνη και τον Αξιό, στον ελληνικό χώρο υπολογίζονται περίπου 1500 τσακάλια. Ως το 1990 το τσακάλι ήταν επικηρυγμένο ως επιβλαβές είδος.
Ελληνικός Ποιμενικός
Γίνεται μια ράτσα σκύλου να ανήκει στα απειλούμενα είδη; Και όμως, αναφερόμαστε φυσικά στον Ελληνικό Ποιμενικό∙ ένα σκύλο γνωστό για την ιδιότητά του ως φύλακας, ικανό να αναμετρηθεί με λύκους και αρκούδες και κυρίως πιστό φίλο των κτηνοτρόφων. Δυστυχώς όμως, το ανθρώπινο είδος ευθύνεται για την απειλή, που υφίσταται η συγκεκριμένη ράτσα, αφού πολλά ζώα θανατώνονται από ασυνείδητους, που τα δηλητηριάζουν. Έτσι, σύμφωνα με τον Αρκτούρο, σήμερα υπάρχουν λιγότεροι από 3000 Ελληνικοί Ποιμενικοί. Ο Ελληνικός Ποιμενικός, είναι όντως μια από τις αρχαιότερες ράτσες και θα έπρεπε να έχει διασωθεί.
Καφέ αρκούδα
Μόλις 350-400 αρκούδες υπολογίζεται ότι ζουν στη χώρα μας σε δύο ομάδες, οι οποίες δεν επικοινωνούν γεωγραφικά, ευρισκόμενη η μία στην Οροσειρά της Πίνδου (μεγαλύτερος πληθυσμός) και η άλλη στην Οροσειρά της Ροδόπης. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, υπεύθυνος για την απειλή που αντιμετωπίζει το είδος, δεν είναι παρά ο άνθρωπος και οι παρεμβάσεις του στη φύση. Απρόσεκτη οδήγηση, δηλητηριάσεις, καταστροφή των βιοτόπων είναι οι λόγοι που απειλούνται οι καφέ αρκούδες.
Λύγκας Ευρασιατικός (Lynx Lynx)
Ο λύγκας είναι ένα αιλουροειδείς άγριο και οξυδερκές ζώο που ελάχιστοι είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν. Οι κύριοι παράγοντες θνησιμότητας του λύγκα είναι τα τροχαία ατυχήματα και το λαθροκυνήγι. Το είδος απειλείται από διανοίξεις δρόμων για δασικές εκμεταλλεύσεις ή για τουρισμό και εκτεταμένες υλοτομίες που προκαλούν υποβάθμιση των δασών. Στην Ελλάδα ζουν ελάχιστα άτομα, στα βόρεια σύνορα της χώρας.
Κόκκινο Ελάφι (Cervus elaphus)
Στα τέλη του 20ου αιώνα τα ελάφια περιορίστηκαν στη χερσόνησο της Σιθωνίας, στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης και στην Πάρνηθα. Σήμερα ο πληθυσμός της Σιθωνίας εξαφανίστηκε. Το κόκκινο ελάφι είναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο της Ελλάδας. Ως αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνικής φύσης μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη των οικοσυστημάτων, ειδικά στις μέρες μας που η ελεύθερη κτηνοτροφία σταδιακά εγκαταλείπεται.
Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica)
Στην Ελλάδα το αγριόγιδο ζει στην Πίνδο, στη Στερεά Ελλάδα, στον Όλυμπο και στη Ροδόπη. Συνολικά ζουν 400 – 500 άτομα του είδους σε απομονωμένους μικρούς πληθυσμούς. Δεν ανήκει στο ίδιο είδος με το κρι-κρι της Κρήτης και δεν διασταυρώνεται με τη γίδα. Έχει όρθια κέρατα με κυρτές απολήξεις. Το τρίχωμα του από καφέ ανοιχτό το καλοκαίρι μετατρέπεται σε σκούρο καφέ το χειμώνα.
Βίδρα (Lutra lutra)
Συναντάται στην Κεντρική Ελλάδα, στην Κέρκυρα και στην Εύβοια. Ζει σε γλυκά νερά, σε ποταμούς, λίμνες και έλη με ανεπτυγμένη παρόχθια βλάστηση . Τρέφεται με ψάρια σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% αλλά και αμφίβια, ερπετά (νερόφιδα), ασπόνδυλα (κυρίως καβούρια), πουλιά και μικρά θηλαστικά. Γεννά συνήθως την άνοιξη, 2-3 μικρά το έτος, τα οποία τον πρώτο χρόνο εξαρτώνται από τη μητέρα τους.
Μαυρογύπας (Aegypius monachus)
Από τη δεκαετία του ’80 η αναπαραγωγή του μαυρογύπα έχει περιοριστεί στον Όλυμπο και στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλιού. Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 90 – 100 άτομα. Ζει σε δασώδεις ημιορεινές και ορεινές περιοχές, και φωλιάζει σε μεγάλα πεύκα που περιβάλλονται από μικρά ανοίγματα ή χαμηλή βλάστηση σε πολύ απότομες πλαγιές. Ζευγαρώνει δια βίου. Τρέφεται κυρίως με ψοφίμια θηλαστικών ζώων μικρού και μεσαίου μεγέθους.
Απειλούμενοι γύπες
Στο εθνικό πάρκο Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου στον Έβρο συνυπάρχουν αρμονικά με την παραδοσιακή κτηνοτροφία, 36 από τα 38 είδη αρπακτικών πουλιών της Ευρώπης, με «πρωταγωνιστές» τον μαυρόγυπα και τον «Βενιαμίν» των γυπών, ασπροπάρη.
Χιονογερακίνα (Buteo lagopus)
Ζει σε ερημότοπους, βουνοπλαγιές, έλη, αμμοθίνες. Φωλιάζει σε άκρες βράχων. Τρέφεται με μικρά θηλαστικά, κουνέλια, λαγούς, τρωκτικά και πουλιά. Γεννά 3 – 5 αυγά, τα κλωσσά σε 31 ημέρες. Οι νεοσσοί πετούν μετά από 34 – 43 ημέρες. Ζει 11 χρόνια. Έχει μακρόστενες φτερούγες, λευκή ουρά με μαύρη πλατιά λωρίδα στην άκρη, λευκή κοιλιά και φτερούγες. Το κεφάλι της είναι ανοιχτόχρωμο.
Βάτραχος της Καρπάθου (Pelophylax cerigensis)
Ο βάτραχος της Καρπάθου (Pelophylax cerigensis) αποτελεί ενδημικό είδος, καθώς συναντάται μόνο στην Ελλάδα και ειδικότερα μόνο σε κάποιες τοποθεσίες στην Κάρπαθο. Αξιολογείται από την IUCN ως το πιο απειλούμενο είδος βατράχου στην Ευρώπη.
Μακάρι σε αυτό το άρθρο να μπορούσαν να αναφερθούν όλα τα απειλούμενα είδη της χώρας, αλλά δυστυχώς είναι πολλά – και το άρθρο θα είχε έκταση μελέτης. Στόχος ήταν: να μάθει ο αναγνώστης τον ορισμό του απειλούμενου είδος, να διαβάσει ορισμένες πληροφορίες για κάποια από αυτά που βρίσκονται (και) στη χώρα μας και κυρίως να κινητοποιηθεί, όπως μπορεί, ώστε να τα βοηθήσει να επιβιώσουν, δεδομένου ότι οργανώσεις, όπως η WWF Greece και ο Αρκτούρος, προσφέρουν τη δυνατότητα «υιοθεσίας» ενός άγριου ζώου. Έχει έρθει η ώρα να λάβουμε σοβαρά υπόψιν μας το θέμα αυτό και να ενεργήσουμε όπως πρέπει.
Οργανώσεις και συλλογικότητες για την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα:
ΑΝΙΜΑ, Αρίων , Αρκτούρος, ΑΡΧΕΛΩΝ, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Καλλιστώ, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Πέλαγος, Greenpeace, iSea, MEDASSET, ΜΟm, WWF Ελλάς
Autonomi Drasi 