Κάρλ Σμίτ: Ο καταραμένος συνοδοιπόρος του Χίτλερ

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους,χωρίς 
να συμπίπτουν απαραίτητα με την άποψη της Autonomis Drasis*

Του Διονύση Καββαθά #

Η οικονομία είναι η μοίρα μας  Walter Rathenau,1918

Η παραπάνω διάγνωση- δραματικά επίκαιρη και πάλι σήμερα σε πλανητικό επίπεδο- αποτέλεσε τον υπαρξιακό πυρήνα του αντιφιλελεύθερου πνεύματος που κυριολεκτικά στοίχειωσε τον πολιτικό στοχασμό του αμφιλεγόμενου πολιτειολόγου και διαβόητου φιλοσόφου του δικαίου Καρλ Σμιτ. (**) Το όνομά του αναφέρεται συχνά σε έναν μακρύ κατάλογο «καταραμένων» φιλοσόφων και καλλιτεχνών ( Χάιντεγκερ, Γιούνγκερ, Μπεν, Φουρτβένγκλερ κ.ά.) που προετοίμασαν και στήριξαν θεωρητικά το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα στη Γερμανία. Εν τέλει, η αντιδραστική αυτή ελίτ βρήκε στην αισθητική μια διέξοδο από τις αντινομίες ενός, όπως πίστευαν, μηδενιστικού μοντερνισμού, η προέλαση του οποίου θα έπρεπε να ανασταλεί μέσω μιας γνήσιας και αυθεντικής ύπαρξης. Η εμμονή στην κλασική έννοια της μορφή ς που αντιστέκεται στο ρομαντικό χάος ήταν η πεμπτουσία αυτής της αισθητικοποιημένης πολιτικής.

Το αίτημα της μορφής

Η γοητεία που ασκεί, ακόμη και σήμερα, το έργο του Σμιτ στους (δεξιάς και αριστερής προέλευσης) αναγνώστες του ανάγεται κυρίως στη ρητορική ικανότητα του συγγραφέα να διατυπώνει με ενάργεια τις πολιτικές του θέσεις και να τις αντιπαραθέτει στους αντιπάλους του μέσω απλών σχημάτων. Οι προτάσεις του είναι σαν σφυροκοπήματα που χαράσσονται βαθιά στη μνήμη του παραλήπτη τους. Σταχυολογώντας, «κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης»· «η ειδικά πολιτική διάκριση (…) είναι η διάκριση φίλου και εχθρού»· «όλες οι μεστές έννοιες της σύγχρονης πολιτειολογίας είναι εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες»· «ο εχθρός είναι η ίδια μας η ερώτηση ως μορφή»· «η εξαίρεση είναι πιο ενδιαφέρουσα από την κανονική περίπτωση»· «η έννοια του κράτους προυποθέτει την έννοια του πολιτικού» κ.ά. Πίσω από όλους αυτούς τους συνάμα ακραίους και κομψούς, ψυχρά ορθολογικούς και θερμά αποκαλυψιακούς γλωσσικούς τύπους, συγκαλύπτεται η αγωνιώδης προσπάθεια του Σμιτ να αναγάγει σε απλές μορφές και σαφείς διακρίσεις την πολυπλοκότητα ενός πλουραλιστικού και ετερογενούς μοντερνισμού που επιχειρεί να απελευθερωθεί από τις ευδιάκριτες πολιτικές και καλλιτεχνικές μορφές.

Αινιγματική περσόνα
Μέσω αυτού του υφολογικού εξτρεμισμού ο Σμιτ αναζητεί να μετατρέψει τον εαυτό του σε μυθική και αινιγματική περσόνα που εμπνέει στους άλλους την επιστροφή στα έργα του και τον ατέρμονα ερμηνευτικό σχολιασμό τους. Στην προσπάθειά του να «απολογηθεί» για το ναζιστικό του παρελθόν προσφεύγει μεταπολεμικά σε λογοτεχνικές φιγούρες όπως εκείνη του αναποφάσιστου σαιξπηρικού Αμλετ ή του αιχμάλωτου στα χέρια εξεγερμένων σκλάβων καπετάνιου Μπενίτο Σερένο, γνωστού από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ. Οπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Γρηγόρης Ανανιάδης, ο Σμιτ χρησιμοποιεί τον Αμλετ «ως καμβά για τον αναστοχασμό της προσωπικής του πορείας» με στόχο «να αναδείξει αλληγορικά και τη δική του περίσταση κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως γνησίως- κλασικώς- τραγική». Οσον αφορά την εξίσου τραγική φιγούρα του Μπενίτο Σερένο, αυτός συμβολίζει με τη μοίρα του την παρακμή του ευρωπαϊκού πνεύματος που βρίσκεται παραδομένο στα χέρια των εξεγερμένων μαζών της εκβιομηχανισμένης κοινωνίας. Ο Σμιτ, που θεωρεί τον εαυτό του τον τελευταίο ίστορα του Ευρωπαϊκού Νόμου της Γης, ταυτίζεται με τον «ανάπηρο αυλικό» Σερένο, αντικρίζοντας σ΄ αυτόν τη σύγχυση στην οποία βρέθηκε η παλαιά ευρωπαϊκή ελίτ όταν εμφανίστηκαν στην Ιστορία οι πολιτικές δυνάμεις του παγκόσμιου εμπορίου και των πλανητικών τηλετεχνολογιών που εκθεμελίωσαν και εκτόπισαν κάθε έννοια του κλασικού δικαίου.

Χωρίς αμφιβολία ο Σμιτ κατάφερε έτσι να φτάσει πολύ μακριά, αφού η ανά τον κόσμο αυξανόμενη βιβλιογραφία γύρω από το όνομά του δεν λέει να κοπάσει. Ολα αυτά τα προβλήματα της σμιτιανής γραφής επισημαίνονται από τους Καρύδα και Σαγκριώτη στην ενδιαφέρουσα κριτική εισαγωγή τους στη μετάφραση του έργου του Σμιτ Λεβιάθαν.

Τα βιβλία του είναι ως επί το πλείστον μικρές μπροσούρες,«ημερολόγια καταστρώματος», όπως έλεγε ο ίδιος, αφού η εποχή των μεγάλων θεωρητικών συστημάτων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.Ο Σμιτ προτείνει τα γραπτά του ως απαντήσεις σε συγκεκριμένες προκλήσεις της Ιστορίας.Τις δε έννοιες, μυθικές εικόνες (Λεβιάθαν) και λέξεις που εισηγείται τις κατανοεί ως μεστές από «πολεμικό νόημα»,άλλοτε σαν σήματα αναγνώρισης μεταξύ φίλων και άλλοτε σαν «όπλα εχθρικής διένεξης». Αυτό ισχύει ιδίως για την έννοια του Πολιτικού την οποία ο Σμιτ επιστρατεύει ενάντια στις φιλελεύθερες επιχειρήσεις «ουδετεροποίησης και απολιτικοποίησης» του άλλοτε ισχυρού Λεβιάθαν.Η προέλαση του φιλελεύθερου αυτού καπιταλισμού υποβαθμίζει προοδευτικά,κατά Σμιτ,το κράτος σε γραφειοκρατική μηχανή,την ουσία σε λειτουργία,τη νομιμότητα σε νομιμοποίηση,την πολιτική απόφαση σε απλή διαδικασία και τον πολιτικό εχθρό σε οικονομικό αντίπαλο ή εγκληματία κατά της ανθρωπότητας.

Μέλημα του Σμιτ είναι να δείξει ότι το Πολιτικό,η διάκριση φίλου και εχθρού, επιστρέφει ως απωθημένο στοιχείο της κανονιστικής πολιτικής επιστήμης και επανεγγράφεται στην καρδιά των ουδέτερων,υποτίθεται,περιοχών της μοντέρνας οικονομίας και τεχνικής.Το Πολιτικό είναι,όμως,επίσης αυτό που αναπαράγεται κάτω από την ηθική μάσκα του φιλελεύθερου ανθρωπισμού, κάτι που αναγκάζεται να παραδεχθεί στη μονογραφία του ακόμη και ο φιλελεύθερος Jan-Werner Μuller, διατεινόμενος ότι «ο φιλοσοφικός φιλελευθερισμός θα πρέπει να αποκτήσει μια πολιτική και ιστορική έκφραση αντί να παρουσιάζεται ως ηθική φιλοσοφία». Λίγες μόνο γραμμές από την Εννοια του Πολιτικού(1932) αρκούν για να φανεί η επικαιρότητα του ανοσιουργού αυτού θεωρητικού για τον οποίο η οικονομία είχε ήδη μεταβληθεί σε πολιτική και σε «μοίρα» του πλανήτη: «Ενας οικονομικά θεμελιωμένος ιμπεριαλισμός θα προσπαθήσει φυσικά να επιφέρει μια κατάσταση στη γη κατά την οποία θα μπορεί να χρησιμοποιεί ανενόχλητα τα μέσα της οικονομικής ισχύος του,όπως αποκλεισμό από πιστώσεις,αποκλεισμό από πρώτες ύλες, καταστροφή ξένων νομισμάτων κ.ο.κ.».

Τη συνέχεια την ξέρουμε…

#) Ο Διονύσης Καββαθάς είναι επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

*) Σημείωση της σύνταξης:

 Καρλ Σμιτ, [Carl Schmitt – 1888-1985 ] «Ο καταραμένος συνοδοιπόρος του Χίτλερ»,  στοίχειωσε τον πολιτικό στοχασμό του αμφιλεγόμενου πολιτειολόγου και διαβόητου φιλοσόφου του δικαίου Καρλ Σμιτ (1888-1985). Το όνομά του αναφέρεται συχνά σε έναν μακρύ κατάλογο «καταραμένων» φιλοσόφων και καλλιτεχνών ( Χάιντεγκερ, Γιούνγκερ, Μπεν, Φουρτβένγκλερ κ.ά.) που προετοίμασαν και στήριξαν θεωρητικά το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα στη Γερμανία.

Οι ιδέες του που επέδρασαν σε όλο το φάσμα του πολιτικού στοχασμού της μεταπολεμικής Ευρώπης, από την άκρα Δεξιά ως ενός μέρους της κεντρο – φιλελεύθερης δεξιάς  και της  Αριστεράς. Υπήρξε θεωρητικός του κράτους, εχθρός του Σιωνισμού, με σαφή αντιφιλελεύθερο λόγο και ο επιφανέστερος πολέμιος του φιλελευθερισμού, ο οποίος μέμφονταν την ομοιογένεια που δημιουργεί στην κοινωνία η δημοκρατία, διότι έτσι εξοντώνεται η ετερογένεια.

Κατέδειξε ότι ο φιλελευθερισμός είναι τυφλός μπροστά στην ανταγωνιστική διάσταση της πολιτικής, δεν μπορεί να κατανοήσει την ιδιαιτερότητα του πολιτικού, δηλαδή τη διάκριση φίλος/εχθρός. Ανήκει στην παράδοση που παραπέμπει στον ρομαντικό εθνικισμό του 19ου αιώνα και πίστευε ότι το μεγαλείο των Γερμανών αντλούσε δυνάμεις από τις αναζητήσεις τους στον υπερβατικό κόσμο του πνεύματος.

Ήταν συντηρητικός ερμηνευτής του Συνταγματικού Δικαίου, με τεράστιο εύρος ενδιαφερόντων, αμετακίνητος καθολικός και πιστός χριστιανός. Υιοθέτησε την ιδέα του «εντεταλμένου δικτάτορα» που ο Μακιαβέλι είχε ανακαλύψει στη ρωμαϊκή δημοκρατία, που θεωρούσε ότι προοριζόταν για την προστασία της δημόσιας ασφάλειας, ακόμα και με επιβολή καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης περιορισμένης χρονικής διάρκειας, ενώ θεωρούσε ότι ο Μαρξισμός αποτελεί μόνιμη απειλή για τη νομιμότητα.

Είπε πως «μπορούμε να πούμε ότι ο Χέγκελ πέθανε την ημέρα που ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία». Θεωρούσε ότι «..ο κοινοβουλευτισμός έχει μετατρέψει όλες τις δημόσιες υποθέσεις σε αντικείμενο εκμετάλλευσης και συμβιβασμού των κομμάτων και των οπαδών τους, και η πολιτική που δεν αποτελεί πλέον σε καμία περίπτωση υπόθεση μιας ελίτ, έχει καταλήξει να είναι η απαξιωμένη ενασχόληση μιας απαξιωμένης τάξης ανθρώπων».

Πριν την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου υποστήριξε την άποψη, ότι «…Κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης..», την οποία μετά την λήξη του πολέμου επαναδιατύπωσε λέγοντας, «..Κυρίαρχος είναι όποιος κατέχει τα κύματα της περιοχής..». Θεωρούσε ότι το κυρίαρχο κράτος, είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του δυτικού ρασιοναλισμού ενώ σε διάφορες εποχές τάχθηκε κατά του συνταγματικού κράτους, του κοινοβουλευτισμού και του πλουραλισμού, πήρε θέση υπέρ της «δημοψηφισματικής δημοκρατίας» και του «ισχυρού κράτους της ελεύθερης οικονομίας» ενώ υπερασπίστηκε τον περιορισμό της ελευθερίας, αυτό που ονόμαζε «condition of the liberty».

Όρισε την πολιτική ως σύγκρουση εχθρών και φίλων. Θεωρούσε ότι το Κατέχον αντιπροσωπεύει την διανοητικοποίηση της αρχαίας Χριστιανικής Αυτοκρατορίας, που με όλες τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις της επιδιώκει να επιβάλει την ορθόδοξη ηθική . Στο ημερολόγιό του που δημοσιεύθηκε μετά το θάνατό του και στην καταχώριση της 19ης Δεκεμβρίου του 1947, γράφει, «…Πιστεύω στο Κατέχον: είναι για μένα ο μόνος δυνατός τρόπος για να κατανοήσουμε την χριστιανική ιστορία και να την βρούμε γεμάτη νόημα….{…}…Κάποιος πρέπει να είναι σε θέση να αναφέρει το Κατέχον για κάθε εποχή των τελευταίων 1948 χρόνων. Ο χώρος ουδέποτε υπήρξε κενός, αλλιώς δεν θα υπήρχαμε πλέον….». (αποσπασμα απο το μπλοκ » Θεόδοτος  Για μια Δεξιά Κοσμοθεώρησηρ» , δείτε επίσης Καρλ Σμιτ, [Carl Schmitt](φασιστική ιστοσελίδα).

Δείτε επίσης:

Καρλ Σμιτ: Ο Λεβιάθαν στην πολιτειολογία του Τόμας Χομπς (βιβλιοπαρουσίαση)

Πολιτική Θεολογία: Μία Κριτική Εισαγωγή

Αυταρχικός φιλελευθερισμός: Από τον Καρλ Σμιτ και τον ορντο-φιλελευθερισμό στο ευρώ