Οι πνευματικοί και ταξικοί μας πρόγονοι

---

Οι πνευματικοί και ταξικοί μας πρόγονοι

Μέρος πρώτο

«οΰτε γάρ άρχειν οΰτε άρχεσθαι έθέλω»

Tου Γιώργου Μεριζιώτη

Προοίμιο

Με αφορμή τον τίτλο του πρώτου μέρους «οΰτε γάρ άρχειν οΰτε άρχεσθαι έθέλω» χρειάζεται να σκεφτούμε σοβαρά ότι δεν υπάρχει μόνο η αρχαία σκουριά αλλά και ο χρυσός, ανεξάρτητα από το αν πιστεύουμε ότι προερχόμαστε απευθείας ή όχι από τους αρχαίους, η κληρονομιά τους είναι ανεκτίμητη.  Χρειάζεται να ενσκήψουμε σε αυτά που έλεγαν και έγραψαν οι αρχαίοι πρόγονοι -όχι προγονολατρικά- αλλά με μια νέα συγκριτική ματιά, δεν πρέπει να αφήσουμε την μελέτη τις αρχαίας πολιτικής – κοινωνικής  φιλοσοφίας  στα χέρια επαϊόντων καθηγητών, στους προγονόπληκτους, ή στα φασιστόμουτρα που προσαρμόζουν αυτή την σκέψη και τα προτάγματα της  κατά το δοκούν.

Ιδιαίτερα στις μέρες μας όπου μεγάλο κομμάτι  (η πλειοψηφία, αν θέλετε ), της καταπιεσμένης – εκμεταλλευόμενης ανθρωπότητας προσπαθώντας να απαντήσει ή να βρει νέα ταυτότητα στο χάος που παράγεται από την κρίση του κυρίαρχου   καπιταλιστικού παγκοσμιοποιημένου συστήματος, κρίση  που είναι οικονομική,  περιβαλλοντική, κοινωνική, θεσμική και πολιτισμική προσφεύγει στους μεσσιανισμούς προτέρων δογμάτων ή σε έναν “νέο” ανορθολογισμό.

Η οπισθοδρόμηση και ο ανορθολογισμός, ο οποίος άνθισε – ανθεί τόσο στον βορρά όσο και στον νότο του λεγόμενου «δυτικού κόσμου» περίπου από την τελευταία εικοσιπενταετία του 20ού αιώνα,  στις μέρες μας έχει προσλάβει ποικίλες μορφές, οι οποίες κυμαίνονται από την αναβίωση, – σε ορισμένες περιπτώσεις – , των παλαιών θρησκειών (χριστιανισμός, ισλαμισμός, ινδουισμός κ.α.) έως την εξάπλωση διαφόρων ανορθολογικών ανατολίτικων (ασιατικών) ρευμάτων, μυστικισμός, πνευματισμός, αστρολογία, εσωτερισμός, θεοσοφισμός ή δυτικών  (Ευρωπαϊκών/ΗΠΑ κλπ), νεοπαγανισμός, «βαθιά οικολογία» «Νέα Εποχή», πρωτογονισμός, θεωρίες συνωμοσίας ( συνωμοσιολογία) που δυστυχώς δεν έχουν μόνο ακροδεξιά προέλευση. Παλιές ναζιστικές δοξασίες περί Θούλης, Ρούνους της υπερβόρειας άριας φυλής, ή την αναβίωση του πλατωνισμού – αριστοτελισμού που είναι κατεξοχήν οι απολογητικές φιλοσοφίες του ολοκληρωτισμού και  της κυριαρχίας.

Άλλωστε ένας φιλόσοφος της νέας ακροδεξιάς και «γκουρού» του νέου  ολοκληρωτισμού, νεοφιλελεύθερου ή ακροδεξιού ο   Αλέν ντε Μπενουά (Alain de Benoist) δηλώνει:

« Κατ’ εμέ ο εχθρός δεν είναι η αριστερά, ο κομμουνισμός, ο αναρχισμός ή ακόμη η ανατροπή, αλλά ακριβώς αυτή η ιδεολογία της κοινωνικής  ισότητας, της οποίας οι διατυπώσεις, θρησκευτικές ή κοσμικές, μεταφυσικές ή δήθεν επιστημονικές, δεν έπαψαν να ανθούν εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια ».

O Αλέν ντε Μπενουά  σαν θεραπαινίδα και απολογητής του συστήματος ανισότητας του καπιταλισμού, δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να επαναλαμβάνει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το ίδιο μότο όλων των σοφών απολογητών της ολιγαρχίας, του ελιτισμού και της αριστοκρατίας, εν ολίγοις της κυριαρχίας.

Είναι αναγκαίο, ειδικά για εμάς τους αναρχικούς/ες να ανιχνεύσουμε και να δούμε από που κρατάει η πνευματική και ταξική μας “σκούφια”, γνωρίζοντας και επανα-νοηματοδοτώντας – στις σημερινές συνθήκες  –  το διαχρονικό μας αξιακό πρόταγμα ότι:

Οι αναρχικοί προτάσσουν ως  αδιαίρετο αξιακό τρίπτυχο, αυτό της ελευθερίας – ισότητας – αλληλεγγύης, χωρίς υποβιβασμό του ενός από το άλλο ως πρώτο-δεύτερο ή κατώτερο-ανώτερο. Γιατί αν υπερτονίσεις  την ελευθερία, υποβαθμίζεις   την αναρχία σε φιλελεύθερη εκδοχή, αν υπερτονίσεις την ισότητα υποβαθμίζεις την αναρχία σε ισότητα τύπου στρατοπέδου, τέλος αν υπερτονίσεις την  αλληλεγγύη υποβιβάζεις την αναρχία σε φιλανθρωπία. (α)

«… Η ελευθερία χωρίς σοσιαλισμό είναι προνόμιο και αδικία και ο σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι υποδούλωση και βαρβαρότητα …» Μιχαήλ Μπακούνιν (1814 – 1876 )

«…Ο αναρχισμός, επιπλήττει τον φιλελευθερισμό ως ένα μερικό δόγμα της ελευθερίας και τον σοσιαλισμό ως ένα μερικό δόγμα της ισότητας. Η μερικότητα συνίσταται στο ότι αυτά τα δύο δόγματα προτίθενται να πραγματώσουν τις αρχές τους μέσω της προσωρινής εξάρτησης των δύο αξιών, με την έννοια ότι πρώτα πραγματώνεται η μία και μετά η άλλη, ενώ ο αναρχισμός θεωρεί ότι μόνο στην ταυτόχρονη πραγμάτωση τους έγκειται η επιτυχία τους…» Νίκο Μπέρτι 1994

Η συνωμοσία της φοράδας

Εισαγωγικό  

Σε αυτό το  μικρό απόσπασμα της ιστοριογραφίας του Ηροδότου βλέπουμε και μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η Εξουσία (κυριαρχία) έχει τέσσερις κόρες, μια εξ αυτών είναι η Συνωμοσία. Φυσικά το συμπέρασμα και ο τίτλος της παραγράφου είναι «αυθαίρετα» δικά μου.

(Intro) «οΰτε γάρ άρχειν οΰτε άρχεσθαι έθέλω»

Στο Βιβλίο Γ’ των Ιστοριών του, ο Ηρόδοτος διηγείται ότι ο Δαρείος κατέλαβε τη βασιλική εξουσία ως αποτέλε­σμα της «συνωμοσίας των Επτά» (522 π.χ.). Ο θρόνος των Περσών βρισκόταν στα χέρια ενός σφετεριστή, Μάγου, ο οποίος παρίστανε τον συνονόματο του Σμέρδη, γιο του Κύρου. Ο Οτάνης υποψιάζεται την πλαστοπροσωπία και οργανώνει τη συνωμοσία. Οι συνωμότες ήταν έξι, μέχρι που έρχεται ο Δαρείος και, δίχως να χάσει χρόνο, μπαί­νει κι αυτός στην ομάδα. Όταν επανήλθε η ηρεμία και εί­χαν ήδη περάσει πέντε ημέρες από τη σφαγή του Σμέρδη και άλλων Μάγων, οι συνωμότες μαζεύτηκαν για να συ­ζητήσουν την κατάσταση και να μελετήσουν ποιο πολιτι­κό καθεστώς θα ήταν καλύτερο να υιοθετήσουν.

Ο Οτά­νης υπερασπίζεται τη δημοκρατία: «ας βάλουμε τον λαό στην εξουσία» διότι «κατά τη γνώμη μου, η εξουσία δεν πρέπει πια να ανήκει σε έναν μόνο από εμάς (…). Δώστε αυτή την εξουσία στον πιο ενάρετο άνθρωπο που υπάρ­χει, και θα τον δείτε σύντομα ν’ αλλάζει συμπεριφορά. (…) Αντιθέτως, το λαϊκό καθεστώς έχει πρώτα απ’ όλα το πιο ωραίο όνομα που υπάρχει: “ισότητα”». Ο Μεγάβυζος, ένας άλλος από τους επτά συνωμότες, προτείνει την ολιγαρχία: «είναι αδικαιολόγητο, για να ξεφύγουμε από τη θρασύτητα ενός τυράννου, να εκτεθούμε στη θρασύτητα του αποχαλινωμένου όχλου. (…) ας διαλέξουμε από τους καλύτερους…».

Ο Δαρείος, από την πλευρά του, επιχειρηματολογεί υπέρ της μοναρχίας και καταλήγει: «η γνώμη μου είναι να διατηρήσουμε αυτό το καθεστώς και, πέραν τούτου, να μην καταργούμε τα έθιμα των πατέρων μας όταν είναι καλά, δεν θα κερδίσουμε τίποτα από αυτό». Έτσι μίλησε ο Δαρείος, και οι τέσσερις συνωμότες που δεν είχαν εκφράσει ακόμα την προτίμησή τους συμφώ­νησαν μαζί του. Ο Οτάνης όμως δεν θέλει να συμμετάσχει στην απόφαση που πήραν οι σύντροφοί του στασιαστές και, βλέποντας πως το άμεσο επακόλουθο θα ήταν ότι θα βασίλευε ένας μόνο από τους επτά, αποσύρεται από τον ανταγωνισμό με τα εξής λόγια: «Οὔτε γὰρ ἄρχειν οὔτε ἄρχεσθαι ἐθέλω», «ούτε να κυβερνώ θέλω ούτε να με κυβερνούν». (β)

Ο Ηρόδοτος γράφει πάνω από μισό αιώνα μετά τη συνωμοσία των Επτά, και η αφήγησή του περιέχει μάλλον την πρώτη συζήτηση αναφορικά με την πολιτική μορφή -το πολίτευμα- ενός δίκαιου καθεστώτος.   Αφ’ ης στιγμής αφήνεται κατά μέρος η τυραννία, ως αυθαίρετη και άδι­κη, τρία καθεστώτα, τρεις μορφές κυβέρνησης, «ας τις υποθέσουμε και τις τρεις τέλειες», λέει ο Δαρείος, εμφανίζονται ως δυνατές: η δημοκρατία, η ολιγαρχία και η μοναρχία. Το ίδιο το γενικό πνεύμα της συζήτησης ελληνικό, κι όχι περσικό- προϋποθέτει μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο θεώρησης της πολιτικής, μια αλλαγή που περικλείει στην κίνησή της τόσο τη θέσμιση της πόλεως όσο και τη σύσταση του φυσικού κόσμου.

Στο εφήμερο πέρασμα δύο αιώνων -από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα ως το τέλος του 5ου– ο ελληνικός κόσμος είδε ν’ αναδύεται, ή μάλλον δημιούργησε, ενάντια στην αρχή της ετερονομίας του ιερού, ένα νέο «θεμέλιο» του κόσμου. Η φαντασιακή αναπαράσταση της εξωτερικής ή υπερβατικής προέλευ­σης του καθορισμού τόσο της φύσης όσο και του θεσμού μετασχηματίστηκε με ριζικό τρόπο. Έτσι, στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, ο νόμος είναι εφεξής έργο των ανθρώ­πων, εξαρτάται από μια πολιτική απόφαση, από μια «ορθολογική» επιλογή ανάμεσα σε άλλες δυνατές. Κατά την περίοδο, τουλάχιστον, της αθηναϊκής δημοκρατίας, μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη.

Η συνωμοσία της φοράδας

Όταν ο Οτάνης αποσύρθηκε από τη διεκδίκηση, οι υπόλοιποι έξι συνωμότες «αναζήτησαν τον δικαιότερο τρόπο επιλογής βασιλιά» και διάλεξαν τον ακόλουθο: «με την αυγή του ήλιου, θ’ άρχιζαν να περιτριγυρίζουν έφιπποι στα προάστια της πόλης, και όποιου το άλογο χλιμίντριζε πρώτο, εκείνος θα γινόταν βασιλιάς».

Ο Δαρείος όμως δεν θέλει ν’ αφήσει τα πράγματα στην τύχη και ζητά από τον ιπποκόμο του να φροντίσει να μην έχει άλλος έκτος απο τον ίδιο την τιμή να γίνει βασιλιάς. Ο εν λόγω ιπποκόμος, ονόματι Οιβάρης, έμπειρος άνθρωπος, όταν νύχτω­σε, πήγε κι έδεσε μια φοράδα σε ένα μέρος της συνοικίας απ’ όπου θα περνούσαν το ξημέρωμα οι έξι καβαλάρηδες– οδήγησε προς τα εκεί το άλογο του Δαρείου, «και το έβαλε να κάνει αρκετούς κύκλους γύρω της αγγίζοντας την, ώστε εκείνη να το αφήσει τελικά να τη βατέψει».

Με το που άρχισε ν’ αχνοχαράζει, οι συνωμότες έφτασαν έφιπ­ποι εκεί όπου βρισκόταν η φοράδα· «το άλογο του Δαρείου έτρεξε αμέσως προς το μέρος της και χλιμίντρισε. Την ίδια στιγμή, μια λάμψη διαπέρασε τον ανέφελο ουρανό και ακούστηκε η βροντή». Οι σύντροφοι του Δαρείου ανα­γνώρισαν ότι ήταν ο νικητής κι έπεσαν γονυκλινείς στα πόδια του.

Η ισχύς της αυτοκρατορίας των Περσών έγινε ολοένα μεγαλύτερη και, σύμφωνα με όσα αφηγείται ο Ηρόδοτος, ο Δαρείος έβαλε να κατασκευάσουν ένα πέτρινο ανά­γλυφο που έδειχνε έναν έφιππο άνδρα με την ακόλουθη επιγραφή: «Ο Δαρείος, γιος του Υστάσπη, χάρη στην αξία του αλόγου του (του οποίου το όνομα απαθανατίζει η επιγραφή) και του Οιβάρη, του ιπποκόμου του, έγινε βασιλιάς των Περσών».

Η αφήγηση του Ηροδοτου για τη συνωμοσία των Επτά και τις απαρχές του βασιλείου των Περσών είναι ενδιαφέρουσα για την πολιτική φιλο­σοφία, για πολλούς λόγους: σε αυτή δεν βρίσκουμε μόνο, όπως ήδη είπαμε, την πρώτη συζήτηση για τη μορφή κυ­βέρνησης, την πολιτεία, ενός δίκαιου καθεστώτος, μαζί με την πρώτη άρνηση της υποχρέωσης διαταγής ή υπακοής, αλλά διαβάζουμε επίσης στο υφαντό της ιστορίας τα πολ­λαπλά συστατικά της πραγματικής πολιτικής εξουσίας: το άδικο καθεστώς, τον σφετερισμό του Μάγου, την αυ­θαιρεσία, την τυραννία.

Τη βία, τη συνωμοσία, τη σφα­γή. Τον λόγο: Ορθό Λόγο, δημηγορία, ιδεολογία. Την πα­νουργία, τον δόλο, την εξαπάτηση (μπροστά στην εξου­σία, ηθική και πολιτική διαχωρίζονται). Το σημάδι της ετερονομίας, το ιερό, τη συναίνεση στη μαγεία (το μεγά­λο μυστήριο της εξουσίας είναι η υπακοή). Και στο τέλος, την αλαζονεία εκείνων που διατάζουν, οι οποίοι εγγρά­φουν την απάτη τους, τη μη νόμιμη προέλευση της κα­τάστασής τους, σε ένα μνημείο, προβάλλοντας τη σε όλο τον κόσμο.

Σημειώσεις:

α) Tο σύγχρονο αναρχικό κίνημα, εμπνεόμενο και αντλώντας τα πιο δημιουργικά και προοδευτικά στοιχεία από την παράδοση του διαφωτισμού, του ορθολογισμού και του επαναστατικού ουμανισμού, επηρεαζόμενο από προγενέστερα επαναστατικά αλλά και μεταρρυθμιστικά κοινωνικά-λαϊκά κινήματα, δημιουργείται συναντώντας τις νέες κοινωνικές σχέσεις και συνθήκες της αστικής κοινωνίας και του καπιταλισμού. Μέσα σε αυτές αποκτά την ιστορικότητά του.

Όπως και άλλα επαναστατικά κινήματα, τοποθετείται στην αιχμή των συγκρούσεων του κοινωνικού ταξικού πολέμου και εκεί διαμορφώνονται οι αξιακές του σταθερές. Όμως η  μεγάλη του διαφορά είναι, πως οι αναρχικοί, ως μέλη της κοινωνίας, αρνήθηκαν όχι μόνο να αποδεχθούν το  Ρουσσωικό κοινωνικό συμβόλαιο, (*) (που μετατράπηκε σε συνταγματικό χάρτη, σε καταστατική λειτουργία του κράτους), αρνήθηκαν την ιδέα του συμβιβασμού και της συνεργασίας των τάξεων, αλλά και τα στάδια μετάβασης στην νέα αταξική κοινωνία (προσωρινό εργατικό κράτος, δικτατορία του προλεταριάτου μέσω της εργατικής κυβέρνησης, κ.λ.π).

Πάλεψαν, παλεύουν και αγωνίζονται αφενός για την αποκάλυψη αυτής της απάτης και την απόρριψη αυτών των αντιλήψεων και αφετέρου για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής συμφωνίας για την οργάνωση της κοινωνίας από τα κάτω, από το μερικό στο ολικό και της οριζόντιας σχέσης και διασύνδεσης των ατόμων και των κοινοτήτων, όσον αφορά τον τρόπο και τις διαδικασίες λήψης και υλοποίησης των αποφάσεων. Αλλά και μιας νέας κοινωνικής συνθήκης για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ισορροπία μεταξύ του ατόμου- «ιδιώτη» και του «συνόλου»–κοινωνίας, ούτως ώστε ούτε το άτομο να καταδυναστεύει και να εκμεταλλεύεται το σύνολο, ούτε το σύνολο να καταπιέζει και να συνθλίβει το άτομο. (**)

Το αναρχικό κίνημα, σαν γνήσιο τέκνο της σοσιαλιστικής παράδοσης , αγωνίζεται για την εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο ενώ προσβλέπει στον αντιαυταρχικό ελευθεριακό κομμουνισμό. O καθένας οφείλει να γνωρίζει πως το ιδανικό μας, εκφρασμένο με την λέξη αναρχία, παρμένο από μια προγραμματική λογική του σοσιαλισμού και οργανωμένο με ένα ελευθεριακό τρόπο, πάντα ήταν γνωστό ως κοινωνικός αναρχισμός ή αναρχικός κομμουνισμός. Σχεδόν ολόκληρη η αναρχική φιλολογία, από το τέλος της Α’ Διεθνούς, ανήκει στην κομμουνιστική σχολή του σοσιαλισμού (οι δύο μεγαλύτερες σχολές στις οποίες χωριζόταν ο σοσιαλισμός ήταν από την μια πλευρά, ο κρατικός σοσιαλισμός και από την άλλη πλευρά, ο αναρχικός (ελευθεριακός κομμουνισμός).

Κατ ́ αυτόν τον τρόπο ένας αντιεξουσιάζων (libertarian) – ελευθεριάζων που προτάσσει την ελευθερία σε αναντιστοιχία με την κοινωνική και πολιτική ισότητα, είναι αστός ή μικροαστός φιλελεύθερος που επικαλείται την τυπική ελευθερία, η οποία είναι η συστημική ελευθερία (ελευθερία σε βάρος της ισότητας). Ενώ ένας αντιεξουσιαστής (libertaire)- ελευθεριακός, είναι κοινωνικός επαναστάτης, αφού για αυτόν αποτελεί προϋπόθεση η κοινωνική και πολιτική ισότητα για το πέρασμα στην ουσιαστική ατομική και κοινωνική ελευθερία.

Από την άλλη, ένας εξουσιαστής σοσιαλιστής ή κομμουνιστής από φόβο στις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες και μην έχοντας εμπιστοσύνη στην κοινωνική και πολιτική διαίσθηση και κρίση του εργαζόμενου λαού, καταπατά και συνθλίβει τις συλλογικές και ατομικές ελευθερίες.

Εδώ και πάνω από 90 χρόνια υποστηρίζουμε ότι η πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση και το μετέπειτα «ανατολικό μπλοκ» που διευθυνόταν από τους Μπολσεβίκους (κομμουνιστικά κόμματα), ήταν μια ταξική κοινωνία στην οποία το κράτος, η αγορά και το μισθωτό σύστημα διατηρήθηκαν, δίνοντας τη δυνατότητα σε μια μικρή κομματική-κρατική, γραφειοκρατική ελίτ να εξαναγκάζει την πλειοψηφία του λαού να εργάζεται γι’ αυτήν.

Δεν ήταν, γι’ αυτό το λόγο, τίποτα παραπάνω από μια καπιταλιστική οικονομία που αναλαμβάνεται από το κράτος και επιβάλλεται δια μέσου της γραφειοκρατίας του. Ο μπολσεβίκικος σοσιαλισμός ήταν και είναι ο κρατικά οργανωμένος καπιταλισμός. (***)

β)  Βλ. Ηροδότου Ιστορίαι, ( Βιβλίο  Γ ‘ Θάλεια ,  από 3.60.1 έως 3.88.1)

Υποσημειώσεις:

*)   Ζαν-Ζακ Ρουσσώ  «Το κοινωνικό συμβόλαιο ή Αρχές πολιτικού δικαίου» pdf

**) Εμβαθύνοντας στο νόημα της κοινωνικής αναρχίας

***) Απόσπασμα από το βιβλίο Σύνοψη του κοινωνικού αναρχισμού

 Οι πνευματικοί και ταξικοί μας πρόγονοι (Μέρος δεύτερο):

Σοφιστές, οι Διαφωτιστές της Αρχαιότητας